ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ : ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ  : ΤΣΙΑΧΡΗΣ  ΚΩΣΤΑΣ  

Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 

 

·       ΠΟΙΟΙ  ΜΙΛΟΥΣΑΝ ΤΗ  ΓΛΩΣΣΑ  ΑΥΤΗ   :  Η λατινική  γλώσσα ήταν η διάλεκτος των Λατίνων, δηλ. των κατοίκων της περιοχής του Λατίου,στην οποία βρίσκεται και η Ρώμη.

·       ΣΕ ΠΟΙΑ  ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΓΛΩΣΣΩΝ  ΑΝΗΚΕΙ  :    Η διάλεκτος αυτή, όπως και άλλες διάλεκτοι της  αρχαίας Ιταλίας  ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια. Η λατινική υπερίσχυσε των άλλων διαλέκτων με την επέκταση των Ρωμαίων σ' όλη την ιταλική χερσόνησο.

·       Η  ΧΡΗΣΗ  ΤΟΥ ΟΡΟΥ   “ ΛΑΤΙΝΙΚΟΣ”  ΓΙΑ  ΤΗ  ΓΛΩΣΣΑ  :     Οι Ρωμαίοι, ενώ για όλες τις περιπτώσεις  χρησιμοποιούσαν το εθνικό επίθετο «ρωμαίος», για τη γλώσσα τους διατήρησαν το επίθετο«λατινική».

·       ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ  ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ -ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ  : 

1.     στην κοινή καταγωγή από την Ινδοευρωπαϊκή

2.     στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια του ελληνικού αποικισμού στην κεντρική και κάτω Ιταλία, από τη Νεάπολη και την Κύμη μέχρι τη Σικελία,

3.     στην κατάκτηση της ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους.

·       ΤΟ  ΠΡΩΤΟ  ΜΕΓΑΛΟ ΔΑΝΕΙΟ   ΤΩΝ  ΡΩΜΑΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ  :   Ήταν το αλφάβητό τους: από την αποικία της Κύμης υιοθέτησαν τον 8ο/7ο αι. π.Χ. μια παραλλαγή ελληνικού δυτικού αλφαβήτου. Συνεπώς το «λατινικό» αλφάβητο, που σήμερα έχει γίνει παγκόσμιο κτήμα, είναι στην πραγματικότητα ελληνικό.

·       ΠΟΤΕ  ΑΡΧΙΣΕ  Η  ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ  ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ  ΤΗΣ  ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ  ΓΛΩΣΣΑΣ  :   Η αρχέγονη λατινική γλώσσα ήταν λιτή και αγροτική, ακριβώς όπως και ο λαός που τη χρησιμοποιούσε. Για τη χρονική περίοδο μέχρι τον 3ο αι. π.Χ. διαθέτουμε ελάχιστα γραπτά μνημεία χωρίς λογοτεχνική αξία. Η συστηματική καλλιέργεια της Λατινικής και η παραγωγή αξιόλογων κειμένων έγινε μετά την ιστορική «συνάντηση» των Ρωμαίων με τους Έλληνες που πραγματοποιήθηκε το 240 π.Χ.

 

 

Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 

 

·       ΠΑΡΑΓΩΓΗ   ΚΑΙ  ΟΧΙ ΑΥΤΟΦΥΗΣ   ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ :   Η ρωμαϊκή  λογοτεχνία δεν είναι αυτοφυής, όπως η αρχαία ελληνική λογοτεχνία. Είναι μια λογοτεχνία«παράγωγη» -η πρώτη στην Ευρώπη: γεννήθηκε υπό την επίδραση της ελληνικής γραμματείας.

·       Η   ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ   :    Το 240 π.Χ. θεωρείται η «γενέθλιος» χρονολογία της. Τη χρονιά αυτή ένας έλληνας  αιχμάλωτος πολέμου από τον Τάραντα, ο Λίβιος Ανδρόνικος, οργανώνει στη Ρώμη παραστάσεις  θεάτρου με ελληνικά έργα διασκευασμένα στα Λατινικά. Ο ίδιος μεταφράζει και την Οδύσσεια του Ομήρου χρησιμοποιώντας ένα εντόπιο μέτρο, το «σαντούρνιο» στίχο.

·       ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ  ΤΗΣ  ΡΩΜΑΙΚΗΣ  ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ  :   Βρίσκονται    :  α]  ο πατέρας της ελληνικής λογοτεχνίας,ο Όμηρος, και   β]   ένα κορυφαίο ελληνικό είδος, το δράμα.

·       ΕΠΙΔΡΑΣΗ   ΣΤΗ  ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ  ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ  ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ  ΡΩΜΑΙΩΝ  : η μετέπειτα   συγγραφική παραγωγή των Ρωμαίων θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ελληνικές   πηγές.

 

 

ΕΠΟΧΕΣ  ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 

 

·       ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ , ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΕ  ΜΙΑ  ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΗ  ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ : Η λογοτεχνία διαιρούνταν σε «χρυσό αιώνα», «αργυρό  αιώνα» κ.ο.κ.  Η αντίληψη αυτή θεωρείται σήμερα αντιεπιστημονική, γιατί βέβαια σε   κάθε εποχή εμφανίζονται ταυτόχρονα μεγάλα ταλέντα και ήσσονες λογοτέχνες.

·        Σήμερα     χρησιμοποιείται :   

·       Α]  Η   περιγραφική διαίρεση

προκλασική  ή αρχαϊκή εποχή	κλασική εποχή	μετακλασική εποχή	Ύστερη Αρχαιότητα
(περ.ώς το 100 π.Χ.)	(περ. ώς το θάνατο του Αυγούστου, το 14 μ.Χ.)	(ως τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ.)	Από τα μέσα του 3ου αι. μ. Χ . και  έπειτα

 

·        Β] η διάκριση, με ιστορικά κριτήρια

δημοκρατική	αυγούστεια	(πρώιμη, μέση, ύστερη) αυτοκρατορική εποχή
(ώς το 31 π.Χ., τη ναυμαχία του Ακτίου)	(ώς το 14 μ.Χ.)	Από  το  14  μ.Χ. και έπειτα

 

·        ΤΟ  ΤΕΛΟΣ  ΤΗΣ   ΡΩΜΑΙΚΗΣ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ  :  Σε κάθε περίπτωση το τέλος της αρχαίας ρωμαϊκής λογοτεχνίας τοποθετείται στον 6ο αι. μ..Χ., οπότε αρχίζει ο λατινικός Μεσαίωνας.

 

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ  ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 

 

1.     ΣΤΕΝΗ  ΣΧΕΣΗ   ΡΩΜΑΙΚΗΣ  - ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ  :   

·       Αυτό   επιβεβαιώνεται   και  από  τη φράση  του Οράτιου    :    «η Ελλάδα, ενώ κατακτήθηκε, κατέκτησε τον άγριο νικητή και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροτικό Λάτιο»

·       Οι   ρωμαίοι  λόγιοι και λογοτέχνες  θεωρούσαν  ως ιδανικό   το να γνωρίζουν   τις δύο γλώσσες  και  λογοτεχνίες 

·        Πλήθος ελληνικές  λέξεις    μεταφέρονται  στο ρωμαϊκό λεξιλόγιο - και συχνά έτσι επιβιώνουν μέχρι σήμερα     στις ρωμανικές γλώσσες.

·       Τα ελληνικά πρότυπα επηρεάζουν τους Ρωμαίους  : δίχως   την αττική κωμωδία δε θα υπήρχε Πλαύτος ούτε ο Βεργίλιος χωρίς τον Όμηρο ούτε ο  Οράτιος χωρίς τους αρχαϊκούς λυρικούς ή ο Σενέκας χωρίς την αττική τραγωδία.

2.     ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ  ΚΑΙ  ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ  :  Η σχέση του ρωμαίου λογοτέχνη με το ελληνικό πρότυπο είναι η δημιουργική πρόσληψη («imitatio») και ο ανταγωνισμός («aemulatio») που οδηγούν όμως  στη δημιουργία   μιας   λογοτεχνίας με προσωπικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται επομένως για ένα δημιουργικό διάλογο ανάμεσα  στην ελληνική και τη ρωμαική  λογοτεχνία  . Στους μετακλασικούς χρόνους, δίπλα στα μεγάλα ελληνικά πρότυπα, τοποθετούνται και ρωμαϊκά: οι μεγάλοι λογοτέχνες της κλασικής Ρώμης, π.χ. ο Κικέρων και ο Βεργίλιος.

3.     ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ  ΧΡΟΝΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΩΝ  :   Επειδή   η μεγάλη ανάπτυξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας     αρχίζει στα ελληνιστικά χρόνια, οι Ρωμαίοι    μιμούνται     ταυτόχρονα ελληνιστικά, κλασικά και αρχαϊκά ελληνικά πρότυπα, παρατηρείται   δηλ. ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων.

4.     ΙΔΙΟΡΡΥΘΜΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ  ΕΙΔΩΝ  :   η κωμωδία – το τελευταίο  είδος  που καλλιεργήθηκε  από  τους  Έλληνες    - είναι το πρώτο είδος που ωριμάζει στη Ρώμη, ενώ το έπος – το πρώτο  είδος  που καλλιεργήθηκε  από  τους  Έλληνες    - ωριμάζει τελευταίο.

5.     ΑΛΛΟΙΩΣΗ  ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ  ΚΑΙ  ΠΑΡΑΓΩΓΗ  ΝΕΩΝ ΕΙΔΩΝ :  Επιπλέον οι Ρωμαίοι συχνά αλλοιώνουν ή μεταμορφώνουν τα ελληνικά είδη ή παράγουν νέα είδη: λ.χ. η ρωμαϊκή ελεγεία απέχει πάρα πολύ από την ελληνική ελεγεία, ενώ η σάτιρα είναι ένα σχεδόν νέο, καθαρά ρωμαϊκό, είδος.

6.     ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ  ΡΩΜΑΙΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ   ΣΕ  ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ  ΕΙΔΗ   :    Ένα  άλλο χαρακτηριστικό είναι ο   Ρωμαίος  λογοτέχνης   εξειδικεύεται   σε  συγκεκριμένα λογοτεχνικά  είδη   ,   προσπαθώντας   να  εμβαθύνει  περισσότερο και  να  δώσει  ποιότητα στο  έργο του   .Μετά την εξάντληση, τέλος, των λογοτεχνικών ειδών επιχειρείται ο συνδυασμός   τους  και αναζητούνται νέοι δρόμοι.

7.     Ο  ΛΑΤΙΝΙΚΟΣ  ΓΡΑΠΤΟΣ  ΛΟΓΟΣ  ΩΡΙΜΑΖΕΙ  :  Με   τη συνεχή καλλιέργεια ο λατινικός γραπτός λόγος εμπλουτίζεται, ωριμάζει      και φθάνει σε αξιοθαύμαστο ύψος. Ο πεζός λόγος λ.χ. του Κικέρωνα και η ποιητική  δημιουργία του Βεργιλίου ανήκουν στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.     

8.     ΟΙ   ΒΑΣΙΚΕΣ  ΙΔΕΕΣ  ΤΗΣ  ΡΩΜΑΙΚΗΣ   ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ  ΑΠΟΤΥΠΩΝΟΝΤΑΙ  ΣΤΗ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ :    Η   ώριμη ρωμαϊκή λογοτεχνία εμπεριέχει και  εκφράζει τις βασικές  ιδέες   της ρωμαϊκής κοινωνίας: την  προβολή των πάτριων  ηθών («mos maiorum») και υποδειγμάτων («exempla»), τη  ρωμαϊκή πολιτεία («respublica»), θρησκεία («religio») και οικογένεια («familia»), αρετές όπως την    ανδρεία («virtus»), την  πίστη («fides»), την  επιείκεια («clementia»),τη  σοφία («sapientia»), τη  σοβαρότητα («gravitas»), το κύρος («auctoritas»-«dignitas»)

9.     ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ   ΤΩΝ   ΦΥΣΙΚΩΝ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ  ΤΗΣ   ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ  ΜΕ  ΕΠΙΚΤΗΤΑ  ΚΑΛΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ  :     Τα   φυσικά χαρακτηριστικά της Λατινικής - η στιβαρότητα, η λογική και συντακτική οργάνωση,    η τάση για λιτό, συγκεκριμένο και κατανοητό λόγο -  εμπλουτίζονται  με επίκτητα καλολογικά στοιχεία από τους προικισμένους χειριστές της·

10.  Η   ΡΩΜΑΙΚΗ  ΓΛΩΣΣΑ    ΓΙΝΕΤΑΙ   ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ  :   έτσι προς τα τέλη της αρχαιότητας η γλώσσα των Ρωμαίων έχει φθάσει σε ένα επίπεδο που την καθιστά κατάλληλη για την παγκόσμια πολιτισμική επικοινωνία. Η ευρύτατη χρήση της κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και του Ουμανισμού αποδεικνύει το βαθμό ωριμότητάς της.

 

 

Κλασική εποχή

H ΕΞΕΛΙΞΗ  ΤΗΣ  ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ	·       ΦΑΣΗ  ΥΨΗΛΗΣ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ  :   Η λατινική     γλώσσα   , στην  περίοδο αυτή ,     προχωρεί σταθερά στη φάση της υψηλής δημιουργίας  και της καλλιτεχνικής εκλέπτυνσης. ·       ΣΤΟΧΟΙ  :    Επιδιώκεται η αρμονική σύζευξη μορφής και περιεχομένου,  καθώς και η εξειδίκευση και το βάθος. ·       Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ  ΜΕ  ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ  : Η δημιουργική  κατάκτηση των ελληνικών προτύπων ολοκληρώνεται . Τώρα ο ρωμαίος καλλιτέχνης  αποτολμά να ανταγωνιστεί με αποτελεσματικό τρόπο τους έλληνες κολοσσούς των ελληνιστικών, κλασικών και αρχαϊκών χρόνων: ο Κάτουλλος τον Καλλίμαχο, ο Λουκρήτιος τον Εμπεδοκλή, ο Κικέρων τους αττικούς ρήτορες και φιλοσόφους, ο Βεργίλιος το Θεόκριτο και τον Όμηρο, ο Οράτιος την αιολική ποίηση. ·       ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΤΑΛΕΝΤΩΝ  ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ  ΜΕΤΑ  ΤΟ  90 π.Χ.  :   Μετά το 90 π.Χ.  εμφανίζεται ένας μεγάλος αριθμός ταλέντων. Δημιουργούνται έργα που επέζησαν δύο χιλιάδες χρόνια  χαρακτηρίζονται  κλασικά
ΔΥΟ  ΦΑΣΕΙΣ	Εάν θεωρήσουμε ως συμβατικό  τέλος   της εποχής αυτής το θάνατο (14 μ.Χ.) του Οκταβιανού Αυγούστου  ,   η περίοδος εμφανίζει δύο   περίπου ίσα χρονικά τμήματα:  ΟΙ  ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ  ΚΙΚΕΡΩΝΑ ΟΙ  ΑΥΓΟΥΣΤΕΙΟΙ  ΧΡΟΝΟΙ    Στο πρώτο, που φθάνει περίπου ως το 40 π.Χ., δεσπόζει  ο λαμπερός  λόγος  του  Κικέρωνα   και ανθεί κυρίως η πεζογραφία Στο δεύτερο, γνωστό    παγκοσμίως με τον όρο «αυγούστειοι χρόνοι», παίρνει τη σκυτάλη η υψηλή ποίηση.
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ	·       ΜΕΤΑΦΟΡΑ  ΣΤΗ ΡΩΜΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ  ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ  :  Μεταφέρεται     στη Ρώμη το «μονερνιστικό» ρεύμα της λογοτεχνικής   σχολής του Καλλιμάχου. ·       ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ  :   Οι «νεωτερικοί» ποιητές δημιουργούν πολύ καλοδουλ­μένα ποιήματα,τα οποία διακρίνονται για τη συντομία τους, το σκοτεινό και υπαινικτικό ύφος, τηνεκλέπτυνση και τη λογιότητα. ·       ΕΙΔΗ  ΠΟΙΗΣΗΣ  :    Πρόκειται για λυρική και ελεγειακή ποίηση, επύλλια  και επιγράμματα.
ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ	·       Ολοκληρώνεται όχι μόνο μια σημαντική πολιτική περίοδος  αλλά και ένα βασικό κεφάλαιο της ρωμαϊκής λογοτεχνίας  . ·        Η  Ρώμη διαθέτει τους δικούς της «κλασικούς». ·       Αρχίζει ο επιγονισμός και οι εσωστρεφείς αναγεννήσεις κάτι που δε συνεπάγεται βέβαια απαραίτητα και έκπτωση της ποιότητας ή απουσία ταλέντων.

 

 

 

Α.ΟΙ   ΧΡΟΝΟΙ  ΤΟΥ ΚΙΚΕΡΩΝΑ  

 

 

ΓΕΝΙΚΑ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

·       ΧΡΟΝΙΚΑ  ΟΡΙΑ  :   Η δικτατορία    του Σύλλα (82-79 π.Χ.) και η δολοφονία (44 π.Χ.)  του Ιουλίου Καίσαρα ·       ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΕΠΟΧΗΣ  :  Πρόκειται    για   μία περίοδο γεμάτη εξωτερικές κατακτήσεις, κυρίως όμως εξοντωτικές συγκρούσεις   για την εξουσία ·       Ο   ΡΩΜΑΙΟΣ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ  :   1.     Επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη ρωμαϊκή ιστορία, παρελθούσα και σύγχρονη, στη γλώσσα και τη γραμματεία, το δίκαιο και τον πολιτισμό του. 2.     Συμμετέχει  στα κοινά    και     συγγράφει     ρητορικούς λόγους προσανατολισμένους στα πρότυπα των αττικών ρητόρων. 3.     Ταυτόχρονα η απογοήτευση τον ωθεί προς τη φιλοσοφία   : επηρεασμένος  από  ελληνικές   φιλοσοφικές   αντιλήψεις εμβαθύνει σε χώρους θεολογικής, κοσμολογικής, ανθρωπολογικής και κυρίως πολιτικής σκέψης με κέντρο αναφοράς πάντοτε τη Ρώμη 4.     Σταδιακά , αυτονομείται  από τα ελληνικά  πρότυπα  και  οδηγείται  σε προσωπικές  επιλογές  και   κατακτήσεις σε όλα τα  λογοτεχνικά είδη

 

 

 

 

 

Η   ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-44 π.Χ.)	·       ΜΕΓΑΣ  ΡΗΤΟΡΑΣ  :   υπήρξε χωρίς άλλο πρώτα-πρώτα ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες της αρχαιότητας. ·       ΟΙ   ΡΗΤΟΡΙΚΟΙ ΤΟΥ ΛΟΓΟΙ  :  Έγραψε πάνω από εκατό λόγους, από τους οποίους σώζονται περίπου οι μισοί (περίφημοι είναι π.χ. οι τρεις "καισαρικοί", οι τέσσερις "κατιλινικοί" και οι δεκατέσσερις "φιλιππικοί" του) και έχουν περιεχόμενο πολιτικό ή δικανικό. ·       ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΕΣ   ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΡΗΤΟΡΕΙΑ :  Εκτός από τη ρητορική πράξη επιδόθηκε και στη θεωρητική πραγμάτευση ζητημάτων σχετικών με τη ρητορεία και το ρήτορα. ·       ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ  ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ  : Είναι θερμός θαυμαστής του Πλάτωνα και ταυτόχρονα  οπαδός και άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων και δημιουργεί μια σειρά από υπέροχους φιλοσοφικούς διάλογους. ·       800   ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ   :  Η πολύπτυχη προσωπικότητά του  αποτυπωθεί στις περίπου 800 επιστολές των τεσσάρων επιστολογραφικών συλλόγων που συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατο του. ·       ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ  ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ  ΚΑΙ ΤΟΥ ΥΦΟΥΣ  ΤΟΥ  :   Η καθαρότητα της έκφρασης, η κομψότητα και η καλλιέπεια, η ζωηρότητα και το υφολογικό του ύψος τον κατέστησαν κορυφαίο υπόδειγμα λατινικού λόγου και τον εγκατέστησαν  στην κορυφή   της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Βάρρων ο Ρεατίνος (116-27 π.Χ.)	·       ΦΗΜΗ  ΤΟΥ ΠΙΟ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΜΕΝΟΥ  ΑΝΑΜΕΣΑ  ΣΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ  :  είχε ήδη στα χρόνια του Κοϊντιλιανού (1ος αι. μ.Χ.) τη φήμη του "πιο καλλιεργημένου   ανάμεσα στους Ρωμαίους και του καλύτερου γνώστη της λατινικής γλώσσας και όληςτης αρχαιότητας: τόσο των ελληνικών όσο και των ρωμαϊκών πραγμάτων". ·       600   ΒΙΒΛΙΑ  :    Πράγματι    έγραψε πάνω από 600 βιβλία σχετικά με τη ρωμαϊκή και παγκόσμια ιστορία, τη θρησκεία,τον πολιτισμό, τις καλές τέχνες, το θέατρο, τους νόμους, την παιδαγωγική, τις επιστήμες,τη γλώσσα, τη γεωργία. ·       ΣΥΝΔΥΑΖΕ   ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ   ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ   :   Πρόκειται για ένα σπάνιο και εκπληκτικό συνδυασμό εγκυκλοπαιδιστή,  γραμματολόγου, γραμματικού, αρχαιοδίφη - ιστορικού, νομομαθούς, τεχνοκρίτη και φιλοσόφου,που, έχοντας στο νου του μόνο τη Ρώμη και τους Ρωμαίους, κατέθεσε μια πλούσια παρακαταθήκη   στο θησαυροφυλάκιο της λατινικής γραμματείας.
Απέναντι  στην πολυπτυχότητα του Βάρρωνα οι τρεις άλλοι πεζογράφοι εξειδικεύονται και διαπρέπουν   στην ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ  .
Ο Ιούλιος Καίσαρ (100-44 π.Χ.)	Καλλιέργησε  το είδος  των   ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΩΝ   :     στρατιωτικές αναμνήσεις διατυπωμένες σε καθαρά και λιτά Λατινικά, σε ύφος που    ανακαλεί τον Ξενοφώντα.
Ο Κορνήλιος Νέπως,(περ. 100-27 π.Χ.)	Ήταν   φίλος του Κικέρωνα και του Κατούλλου    και    εγκαινιάζει στη Ρώμη την   ΙΣΤΟΡΙΚΗ   ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ   : έγραψε περίπου 25 βιογραφίες διάσημων    Ελλήνων και Ρωμαίων, κυρίως στρατηγώ
Ο   Σαλλούστιος Κρίσπος  (86-35 π.Χ.)	·       Είναι  ο    «πρώτος στη ρωμαϊκή   ιστορία», όπως τον χαρακτηρίζει ο Μαρτιάλης ·       Μεταφέρει στη ρωμαϊκή λογοτεχνία    ΤΟΝ   ΤΡΟΠΟ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ  ΤΟΥ  ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ     ή καλύτερα την ΙΣΤΟΡΙΚΗ   ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ   (περίφημο είναι   το έργο του Η συνωμοσία του Κατιλίνα: De Catilinae coniuratione ).

 

 

Η   ΠΟΙΗΣΗ 

 

Βαλέριος Κάτουλλος (84-54 π.Χ.)	·       ΕΙΔΟΣ  :  Γράφει   λυρική και    επιγραμματική ποίηση  και  δημιουργεί  116 έξοχα ποιήματα  ·       ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ  :  Πηγή της έμπνευσης του Κατούλλου, αλλά και του πόθου και του πόνου του, είναι η άγνωστη κοπέλα που ονομάζει Λεσβία. Η Λεσβία έγινε  αιώνιο σύμβολο ερωτικής ποιητικής έμπνευσης
Λουκρήτιος  (96-53 π.Χ.)	·       DE  RERUM NATURA  :   Γράφει  το   σκοτεινό φιλοσοφικό  έπος  “ Για τη φύση των πραγμάτων”  ( De rerum natura ) , το οποίο    χαρακτηρίζεται από   όλες τις  «νεωτερικές» αρετές ,  εκτός της συντομίας ·       ΤΟ  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ  ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ  :   το εκτενές αυτό ποίημα που έχει κοσμολογικό περιεχόμενο είναι ένα κήρυγμα κατά της δεισιδαιμονίας, του φόβου του θανάτου και της μεταφυσικής καταπίεσης, ένας ύμνος του Έρωτα και της Αφροδίτης.
Βάρρων	·       ΜΕΝΙΠΠΕΙΕΣ ΣΑΤΙΡΕΣ  :   Διακωμωδεί και σχολιάζει τα πάντα στις ψυχαγωγικές και διδακτικές του Μενίππειες σάτιρες ( Satutae Menippeae : εκατόν πενήντα βιβλία!), όπου συνδυάζεται αρμονικά ο ποιητικός με τον πεζό λόγο.

 

 

 

β. ΑΥΓΟΥΣΤΕΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΓΕΝΙΚΑ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ	·       ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ : Στην   εποχή  αυτή  δημιουργούνται   «κλασικά» έργα  ·       ΣΥΝΔΕΣΗ   ΤΕΧΝΗΣ  ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ ΜΕ  ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ  : Ο αυγούστειος ποιητής συνδέει στο έργο του την τέχνη  του Καλλίμαχου  με τη σύγχρονη πολιτική  επικαιρότητα  . ·       ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ  ΤΩΝ ΤΑΛΕΝΤΩΝ  ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΕΥΣΗ  ΣΤΟ  ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ   : Ο Αύγουστος και ο Μαικήνας υποστηρίζουν οικονομικά και συσπειρώνουν σε λογοτεχνικούς κύκλους κορυφαία ταλέντα («πατρωνεία»), απαιτώντας  όμως να στρατευτούν   στο ιδεολογικό πρόγραμμα του Αυγούστου, το οποίο προβαλλόταν ως επιστροφή στο «mos maiorum» και ανασυγκρότηση του κατεστραμμένου από τους εμφύλιους πολέμους κράτους. ·       ΑΠΟΥΣΙΑ  ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ  ΛΟΓΟΥ  :  Ωστόσο η πλήρης σχεδόν απουσία της ρητορείας τα χρόνια αυτά υποδηλώνει τις πραγματικές διαστάσεις της ελευθερίας του λόγου.
ΠΟΙΗΣΗ	Στην  περίοδο  αυτή δίνεται  έμφαση στην  ποίηση [ Βεργίλιος, Οράτιος, Τίβουλλος, Προπέρτιος, Οβίδιος]      και ακολουθεί η πεζογραφία   [ Τίτος Λίβιος ]   Οι πέντε ποιητές καλλιέργησαν   διαφορετικά    ποιητικά γένη: ·       ο Βεργίλιος =>  ποιητής του ηρωικού και διδακτικού έπους και του ποιμενικού ειδυλλίου ·       ο Οράτιος  =>    εκπροσωπεί τη λυρική δημιουργία ·       οι τρεις άλλοι  =>   καλλιεργούν κυρίως την ελεγεία. ·       Όλοι τους ανήκουν στην ομάδα   των κορυφαίων καλλιτεχνών της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα έργα τους παρέμειναν αθάνατα στο διάβα του χρόνου, συγκίνησαν και ενέπνευσαν και εξακολουθούν και σήμερα να διαβάζονται και να θαυμάζονται
Ο Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων (70-19 π.Χ.)	·       ΕΘΝΙΚΟΣ  ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ :  είναι αναμφίβολα ο «εθνικός ποιητής» των Ρωμαίων.  Τα   έργα του  :   ·       ΑΙΝΕΙΑΔΑ  :  η Αινειάδα του ( Aeneis ), που αποτελεί ίσως το «πιο κλασικό έργο όχι μόνο της ρωμαϊκής αλλά και ολόκληρης της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας», είναι ένας πολύπλοκος   συνδυασμός της Οδύσσειας και της Ιλιάδας    και αναγνωρίστηκε    ως το εθνικό έπος των Ρωμαίων. Θέμα του έργου είναι η αναχώρηση του Αινεία - του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων - από την Τροία, οι περιπλανήσεις του και η εγκατάστασή του στο Λάτιο. ·       Οι  δέκα βουκολικές ΕΚΛΟΓΕΣ   ( Eclogae ) :  Λογοτεχνικό πρότυπο των Εκλογών είναι ο ελληνιστικός Θεόκριτος (Ειδύλλια) ·       Τα    ΓΕΩΡΓΙΚΑ    [  4 βιβλία ]  ( Georgica ) : Λογοτεχνικό πρότυπο των Γεωργικών είναι   ο αρχαϊκός Ησίοδος (Έργα και ημέραι). Τα Γεωργικά υπηρετούν σαφώς την πρόθεση του Αυγούστου για ενίσχυση της υπαίθρου. ·       ΠΡΟΤΥΠΟ  ΓΙΑ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΥΣ  ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ : Η παρουσία του Βεργιλίου διαπιστώνεται πληθωρική στην Ύστερη Αρχαιότητα, το Μεσαίωνα και τους Νεότερους Χρόνους: αντιγράφεται και σχολιάζεται εκτενώς, μεταφράζεται επανειλημμένα και γίνεται πηγή και πρότυπο αναρίθμητων λογοτεχνών, από τον Αυγουστίνο μέχρι το Δάντη και τον Πετράρχη, το Σίλλερ και τον Πούσκιν.
ο Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65 π.Χ. - 8 μ.Χ.)	·       ΜΕΤΑΦΕΡΕΙ  ΣΤΗ ΡΩΜΗ  ΤΗΝ ΑΙΟΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ  : Ονομάστηκε    «άριστος τολμητίας των λέξεων» (Κοϊντιλιακός), και καυχιόταν ότι «πρώτος αυτός μετέφερε το αιολικό άσμα» στη Ρώμη, καθώς είχε  σπουδάσει στην  Αθήνα  ΕΡΓΑ Επωδοί [Epodi ]  Έχει  ως  πρότυπο τον  ιαμβογράφο  Αρχίλοχο Ωδές  [Carmina] Έχει  ως   πρότυπα τους λυρικούς Αλκαίο, Ανακρέοντα,Πίνδαρο, Σαπφώ Sermones Με το έργο αυτό  η σάτιρα  οδηγείται  στην  πλήρη  ωρίμανσή της  Ποιητική  επιστολή [ Epistulae] Καθιερώνει   το  είδος  της ποιητικής  επιστολής  . διάσημη είναι η τεχνοκριτική επιστολή 2,3, η γνωστή ως  Ποιητική τέχνη: Ars poetica Ύμνος της  Εκατονταετίας  [ Carmen Saeculare] Ο Αύγουστος  του  ανέθεσε  να  συνθέσει  τον  Ύμνο της Εκατονταετίας  για την  επίσημη έναρξη της «pax Augusta»   το 17 π.Χ.   ·       Τα λίγα   και σύντομα ποιήματα του Οράτιου ,αν και    συχνά είναι αρκετά δυσνόητα, αποτελούν κομψοτεχνήματα ποιητικής μικροτεχνίας.
ΟΙ   3 ΠΟΙΗΤΕΣ  ΠΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΑΝ  ΤΗΝ  ΕΛΕΓΕΙΑ	·       ΣΥΓΚΡΙΣΗ  ΤΟΥ  ΥΦΟΥΣ ΤΟΥΣ  :    Τίβουλλος (περ. 50-19 π.Χ.) Προπέρτιος  (περ. 50-γέννηση Χριστού) Οβίδιος (43 π.Χ. - 17 μ.Χ.) Ο πιο καθαρός και κομψός ο πιο πρωτότυπος, σκοτεινός και σύγχρονος ο πιο πνευματώδης και ελευθερόστομος   ·       ΠΗΓΗ  ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ  :  Και οι τρεις εμπνέονται από τη «λεπταλέη Μούσα» και από τις αγαπημένες τους που αναφέρονται με ψευδώνυμο ·         Τίβουλλος Προπέρτιος Οβίδιος από τη Δηλία και τη Νέμεση από την Κυνθία από την Κόριννα     ·       ΑΚΜΗ   ΤΗΣ  ΕΛΕΓΕΙΑΣ  :   Με τους τρεις αυτούς ποιητές η ελεγεία οδηγήθηκε σε τέτοιο ύψος, ώστε δίκαια μετά από περίπου εκατό χρόνια ο Κοϊντιλιανός να καυχιέται: «και στην ελεγεία ακόμη προκαλούμε τους Έλληνες».
Ο   ΟΒΙΔΙΟΣ	·       Ο Οβίδιος     επιπλέον επινόησε και καλλιέργησε νέα ποιητικά είδη: 1.την πλαστή ποιητική μυθολογική επιστολή  (Ηρωίδες: Heroides ) 2.το καλλωπιστικό  έπος (Καλλυντικά του προσώπου: Medicamina faciei )  3.το «αιτιολογικό»εορτολόγιο ( Fasti ) 4.την ποίηση της εξορίας (Θλιβερά: Tristia και Επιστολές απότον Πόντο: Epistulae ex Ponto ) 5.τις Μεταμορφώσεις  ·       ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ  : πρόκειται για  ένα έπος 15 βιβλίων και 12.000 στίχων    , το  οποίο περιλάμβανε   250 μύθους , με στοιχεία από την ιστορία, την ελεγεία, τη ρητορεία, την τραγωδία, το   επύλλιο, την παρωδία και τη φιλοσοφία.  Στην  πραγματικότητα , πρόκειται  για μία  Αντι-Αινειάδα  ·       ΚΟΙΝΟ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ  ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ  :΅ Κοινό χαρακτηριστικό των μύθων είναι η μεταμόρφωση των ηρώων. ·       ΕΥΧΑΡΙΣΤΗ  ΑΝΑΓΝΩΣΗ  ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ :  Οι Μεταμορφώσεις, παρά την έκτασή τους, διαβάζονται ευχάριστα χάρις στην ελκυστική έκφραση

 

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ 

 

ΤΙΤΟΣ  ΛΙΒΙΟΣ (59 π.Χ. - 17 μ.Χ.)	·       ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ  :  Παρουσίασε στο  έργο του     Ab urbe condita την ιστορική διαδρομή    της  Ρώμης  από  την ίδρυσή της   ως  το   9 π.Χ. σε142 βιβλία.  ·       ΒΑΣΙΚΕΣ  ΕΝΝΟΙΕΣ  ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ  ΤΟΥ  :  Έννοιες όπως το «mos maiorum», η «pietas», η «virtus» είναι κεντρικά νήματα που διατρέχουν  τη ρητορική και τραγική ιστοριογραφία του
ΒΙΤΡΟΥΒΙΟΣ	Ο   επιστήμονας λογοτέχνης Βιτρούβιος με το εξειδικευμένο σύγγραμμά του Για την αρχιτεκτονική (De architectura)    αποδεικνύει τις προχωρημένες αρχιτεκτονικές γνώσεις και ευαισθησίες της εποχής.

 

 METΑΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΓΕΝΙΚΑ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

·        Η Ρώμη διαθέτει τώρα τη δική  της  λογοτεχνία  . Οι μετακλασικοί συγγραφείς  έχουν  ως πρότυπα  τους  σπουδαίους  Ρωμαίους  προκατόχους  τους  ·        Η γλώσσα και το ύφος εξακολουθούν να καλλιεργούνται, και  κάποτε φθάνουν ως την επιτήδευση. ·        Δεν εμφανίζονται, γενικά, τόσο  πολύ  νέα  είδη   όσο αναβιώσεις και κυρίως μείξεις προηγούμενων ειδών   ·        Δυο βασικά χαρακτηριστικά των μετακλασικών κειμένων είναι ο ρητορισμός στο ύφος και ο ρεαλισμός στο περιεχόμενο.

ΧΡΟΝΙΚΑ  ΟΡΙΑ  ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ   ΕΠΟΧΗΣ  ΚΑΙ  ΔΙΑΙΡΕΣΗ

·        ΤΟ   ΤΕΛΟΣ  ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ  ΑΥΤΗΣ  :  ως   τέλος της εποχής αυτής ορίζεται   το ιστορικό και λογοτεχνικό κενό των πενήντα «σκοτεινών χρόνων» (235-285 μ.Χ.: «περίοδος στρατιωτικών αυτοκρατόρων»). ·         ΔΙΑΙΡΕΣΗ  :  Τα διακόσια περίπου χρόνια της χωρίζονται σε δύο ισόχρονες περιόδους. Στην πρώτη - ως το θάνατο του  Τραϊανού, το 117 Στη δεύτερη - που αρχίζει με τη λεγόμενη «Δεύτερη Σοφιστική» Κυριαρχεί ο   κλασικισμός (προσπάθεια απομίμησης των κλασικών) Κυριαρχεί  ο  αρχαϊσμός  ( μίμηση  συγγραφέων  της προκλασικής εποχής  )

 

κλασικισμός

 

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
ΓΕΝΙΚΑ	Πολλοί  , λιγότερο  σημαντικοί  ,   λόγιοι και λογοτέχνες καταθέτουν τη συμβολή τους σε κάθε είδος : ΓΛΩΣΣΑ   :Γραμματικοί αναλύουν  με πάθος τη γλώσσα. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ : Σχολιαστές ερμηνεύουν κάθε λέξη των κλασικών κειμένων. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΕΣ : Πλήθος εξειδικευμένες επιστημονικές πραγματείες βλέπουν το φως της δημοσιότητας: για τη γεωργία, την ύδρευση, την αστρονομία κ.ο.κ. Μάλιστα ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος συντάσσει μια εγκυκλοπαίδεια των επιστημών. ΑΚΜΗ : Παρουσιάζεται   ακμή    σε δύο φάσεις   :    επί των αυτοκρατόρων Κλαυδίου  και Νέρωνα και επί των αυτοκρατόρων Δομιτιανού και Τραϊανού. ΡΗΤΟΡΙΚΗ  :  Η ρητορεία λόγω των πολιτικών συνθηκών έχει περιέλθει σε παρακμή.
ΤΟ  ΕΠΟΣ	Εκπροσωπείται από αρκετούς ποιητές, οι οποίοι συγγράφουν με πρότυπο το Βεργίλιο, όπως: ·        ο Λουκανός τα ΦΑΡΣΑΛΙΑ  ( Pharsalia ) ·        ο Βαλέριος Φλάκκος τα ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ  ( Argonautica )  ·        ο Στάτιος τη ΘΗΒΑΙΔΑ   ( Thebais ) και την ΑΧΙΛΛΗΙΔΑ  ( Achilleis )  ·        ο Σίλιος Ιταλικός τον ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΑΚΟ ΠΟΛΕΜΟ  ( Punica ).
Ο  ΣΕΝΕΚΑΣ Ο ΝΕΟΤΕΡΟΣ  (4-65 μ.Χ.)	Συγγράφει στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια Θεωρείται   ο δεύτερος  μετά τον Κικέρωνα ρωμαίος φιλόσοφος, με τραγικό όπως και εκείνος τέλος. Η στωική ανθρωποκεντρική φιλοσοφία του αποτυπώνεται  στα έργα του   :  Ø  ΔΙΑΛΟΓΟΙ    (Dialogi)  Ø  ΗΘΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ    (Epistulae morales) Ø  ΠΑΡΑΜΥΘΗΤΙΚΑ   (Consolationes)  Η σκέψη του εμφανίζει πολλές συγγένειες με τη χριστιανική διδασκαλία, γι' αυτό και διαβάστηκε πολύ.
ΠΕΤΡΩΝΙΟΣ	Είχε επίσης τραγικό τέλος(+66). Πρόκειται για έναν εξαίρετο μυθιστοριογράφο και ταυτόχρονα αυστηρό τεχνοκρίτη  (γι' αυτό ονομάστηκε «κριτής της κομψότητας»). Το γοητευτικό του μυθιστόρημα  ΣΑΤΙΡΙΚΟΝ  (Satiricon) είναι μια παρωδία της Οδύσσειας γραμμένη στο ύφος της  μενίππειας σάτιρας και συγκαταλέγεται στα κορυφαία έργα της εποχής.
ΚΟΙΝΤΙΛΙΑΝΟΣ (35-95 μ.Χ.)	Ήταν  διάσημος τεχνοκρίτης, ρητοροδιδάσκαλος και παιδαγωγός  Στο  έργο  του   Η ΠΑΙΔΕΙΑ  ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΑ  ( Institutio oratoria)  βασικό  ιδανικό  είναι η ελληνορωμαϊκή  αγωγή.
ΤΑΚΙΤΟΣ (περ. 545 - 117 μ.Χ.)	Ακολουθεί το ύφος του Σαλλουστίου και δημοσιεύει δύο ιστοριογραφικά έργα (ΧΡΟΝΙΚΑ  - ΙΣΤΟΡΙΕΣ  ) που διακρίνονται για τον τραγικό τους χαρακτήρα
ΠΛΙΝΙΟΣ Ο ΝΕΟΤΕΡΟΣ	Είναι σχεδόν σύγχρονος με τον Τάκιτο Συγγράφει τις  καλλιτεχνικές ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ  του. Από αυτές διάσημες έγιναν δύο που περιγράφουν την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.(όταν καταστράφηκε η Πομπηία) και δύο άλλες που περιέχουν πρωιμότατες μαρτυρίες  για την εξάπλωση, τη λατρεία και την κρατική - νομική αντιμετώπιση των Χριστιανών.
ΠΟΙΗΣΗ
ΣΕΝΕΚΑΣ	Διακρίθηκε επίσης και στο χώρο της ποιητικής δημιουργίας. ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ : Γράφει τραγωδίες – επιστρέφοντας στο προκλασικό αυτό είδος, χωρίς όμως να έχει ουσιαστικούς δεσμούς με τους προκλασικούς. PALLIATAE  -  PRAΕTEXTA  ΟΚΤΑΒΙΑ :  Οι εννέα «palliatae», προορισμένες πιθανόν για ανάγνωση, και η «praetexta» Οκταβία (η μόνη σωζόμενη ρωμαϊκή «praetexta») διακρίνονται για το ρητορισμό και την έξαρση του πάθους. ΑΠΟΚΟΛΟΚΥΝΘΩΣΗ  : Εκπληκτική στη σύλληψη και τολμηρή στο περιεχόμενο είναι η πολιτική μενίππεια σάτιρα Αποκολοκύνθωση ( Apocolocyntosis ) , όπου ο αυτοκράτορας  Κλαύδιος δεν αποθεώνεται αλλά μεταμορφώνεται σε κολοκύνθη.
ΜΑΡΤΙΑΛΗΣ(40-102 μ.Χ.)	Ασχολήθηκε με το  ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ Στα πολυάριθμα (πάνω από 1.500) και πολυποίκιλα ποιήματά  του κυριαρχούν   η ειρωνεία και η κολακεία, η οξύτητα και η βωμολοχία, η έπαρση και ο αυτοσαρκασμός
ΙΟΥΒΕΝΑΛΗΣ (55-135 μ.Χ.)	Ασχολήθηκε με τη  ΣΑΤΙΡΑ Οι δεκαέξι εκτενείς σάτιρές του εμφανίζουν ανάγλυφα την αθλιότητα της ρωμαϊκής πόλης και των κατοίκων της

.

αρχαϊσμός

 

Η  ΡΩΜΑΙΚΗ  ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΚΥΡΙΑ  ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ  :  Τα κύρια γνωρίσματα της εποχής είναι ο καθαρολογισμός, η  παράλληλη γνώση και χρήση και των δύο κλασικών γλωσσών, οι φιλοσοφικές αναδιφήσεις και οι προκλασικές αναβιώσεις. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ :  Καλλιεργείται και φθάνει στο επίπεδο του κλασικού η ως τότε όχι ιδιαίτερα λογοτεχνική νομολογία. Ο Γάιος, ο Παπιανός, ο Ουλπιανός και ο Παύλος αποτελούν τις βασικές πηγές της ιουστινιάνειας νομοθεσίας και του σύγχρονου ευρωπαϊκού δικαίου. ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΣ  :  Αυτά τα χρόνια ο «ήσυχος λόγιος» Σουητώνιος συνθέτει τα βιογραφικά έργα  ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΑΝΔΡΩΝ   ( De viris illustribus ) και ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑ  ΚΑΙΣΑΡΩΝ  ( De vita XII Caesarum )  ΠΟΛΛΟΙ  ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΙ  ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΤΕΣ  :  συνεχίζουν το υπομνηματιστικό έργο τους. ΚΥΡΙΟΙ  ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ   Οι κύριοι εκπρόσωποι της περιόδου αυτής είναι ·        οι αφρικανικής καταγωγής πεζογράφοι : ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΦΡΟΝΤΩΝ ΛΕΥΚΙΟΣ ΑΠΟΥΛΗΙΟΣ   Ήταν   μια περίεργη νεοπλατωνική μορφή με φήμη μάγου   και  έγραψε  : ·        ένα   από τα ωραιότερα μυθιστορήματα της αρχαιότητας, τις   ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ   (το έργο αυτό - οι περιπέτειες ενός άνδρα που μεταμορφώθηκε σε γάιδαρο - είναι γνωστό επίσης και ως Χρυσός Γάιδαρος). ·        Στις Μεταμορφώσεις περιέχεται και το ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ  το μόνο παραμύθι που διαθέτουμε από την αρχαιότητα.   ·         Ο  μαθητής του Φρόντωνα Αύλος Γέλλιος, γνωστός για το ενδιαφέρον ανθολόγιο του ΑΤΤΙΚΕΣ ΝΥΧΤΕΣ   ( Noctes Atticae ) .

Η  ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ  ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Την εποχή αυτή κάνει την εμφάνισή της και η χριστιανική γραμματεία. ΠΑΤΡΙΔΑ  :  Πατρίδα της είναι η βόρεια Αφρική. Εδώ πρωτομεταφράζεται η Αγία Γραφή στα Λατινικά και αναπτύσσουν τη συγγραφική τους δραστηριότητα ο Μινούκιος Φήλιξ, ο Τερτυλλιανός,  ο Κυπριανός και ο Νοβατιανός. Οι χριστιανοί συγγραφείς βαθμιαία θα καταλάβουν και θα αναζωογονήσουν  όλα τα είδη   της εθνικής γραμματείας.

 

 

Η  ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ 

 

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ	Μετά  από τα    πενήντα κρίσιμα χρόνια των στρατιωτικών αυτοκρατόρων ακολουθούν   σοβαρές ιστορικές εξελίξεις  :  ·       γίνονται βαρβαρικές επιδρομές και μεταναστεύσεις λαών στην Ανατολή και τη Δύση ·       διασαλεύεται η ενότητα του απέραντου ρωμαϊκού κράτους ·       ιδρύεται η Νέα Ρώμη, ενώ η παλαιά υποκύπτει οριστικά στους βαρβάρους ·       ο χριστιανισμός αναγνωρίζεται ως επίσημη θρησκεία
ΤΟ  ΚΙΝΗΜΑ ΤΩΝ ΝΕΟΝΕΩΤΕΡΙΚΩΝ	·       Τους «σκοτεινούς χρόνους» διαδέχεται μια περίοδος «ανακαίνισης και αναγέννησης». ·       Εμφανίζεται   το  κίνημα των   «Νεο-Νεωτερικών», οι οποίοι επιδιώκουν - συνήθως με επιτυχία -   :  Ø  την ελληνολατινική λογιότητα Ø  την υφολογική εκλέπτυνση (που κάποτε καταλήγει σε επιτήδευση) Ø  την αινιγματικότητα Ø  και το καινοφανές. ·       Το νέο κύμα απλώνεται κυρίως στα μεγάλα πνευματικά κέντρα της περιφέρειας (λ.χ. της βόρειας Αφρικής και της Γαλλίας).
4ος   ΑΙΩΝΑΣ	Ιδιαίτερα ανθηρή περίοδος θεωρείται ο 4ος αι., κατά τη διάρκεια του οποίου, επί Μ. Κωνσταντίνου και επί Μ.Θεοδοσίου, σημειώνονται δύο λαμπρές αναγεννήσεις
ΤΕΛΗ ΤΟΥ 5ου  ΑΙΩΝΑ	Ø  Ακολουθεί μια ακόμη αναγέννηση στη Ρώμη, που τελεί υπό βαρβαρική κατοχή. Ø  Ένας διάσημος ευπατρίδης και αριστοτελικός φιλόσοφος, ο Βοήθιος, θεωρείται ο «τελευταίος των Ρωμαίων» και ταυτόχρονα ο «πατέρας του Μεσαίωνα».
ΠΟΙΗΣΗ	Ø  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει κατά την περίοδο αυτή η εξέλιξη της ποίησης. Ø  ΜΕΙΞΗ  ΕΙΔΩΝ ΚΑΙ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ  ΝΕΩΝ : Παρατηρείται μια ευρείας έκτασης μείξη των ειδών, ενώ ταυτόχρονα αναφύονται νέα είδη, όπως  :  o   ο κέντρων (ποίημα που προκύπτει από συγκόλληση στίχων κλασικών συγγραφέων) o   το τεχνοπαίγνιο o   η ακροστιχίδα o   το αλφαβητάριο o   το αίνιγμα, κ.ά. Ø  Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ  ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ  : Το ευχάριστο και ψυχαγωγικό περιεχόμενο αυτών των ποιημάτων παρείχε παρηγοριά   και καταφυγή σε ένα κουρασμένο αναγνωστικό κοινό.

 

ΕΘΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ 

ΠΟΙΗΣΗ

3Ος   ΑΙΩΝΑΣ Διακρίνεται ο προικισμένος αφρικανός Νεμεσιανός με ποιήματα βουκολικού και κυνηγητικού περιεχομένου 4Ος   ΑΙΩΝΑΣ Ø  ξεχωρίζουν ο Οπτατιανός Πορφύριος , ο Αβιηνός , ο Συμφόσιος και κυρίως ο γάλλος Αυσόνιος και ο αλεξανδρινός  Κλαυδιανός Ø  Τον ίδιο αιώνα συντίθεται και το ΞΕΝΥΧΤΙ  ΤΗΣ  ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ  ( Pervigilium Veneris ), ένα κορυφαίο δημιούργημα κάποιου άγνωστου ποιητή.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Στο χώρο της «εθνικής» πεζογραφίας  διαπρέπουν κατά τον 5ο/6ο αιώνα συγγραφείς όπως  : Ø  ο αντιοχέας ιστορικός ΑμμιανόςΜαρκελλίνος Ø  ο Μαρτιανός Καπέλλας ,  συγγραφέας των ΓΑΜΩΝ ΤΟΥ ΕΡΜΗ ΜΕ ΤΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ  ( De nuptiis Mercurii et Philologiae )  Ø  ο Σύμμαχος Ø  ο Κασσιόδωρος Ø  και κυρίως ο Βοήθιος , ο οποίος    σχολίασε και μετέφρασε τον Αριστοτέλη στα Λατινικά - και έτσι μπόρεσε να μελετήσει την αριστοτελική φιλοσοφίαο δυτικός Μεσαίωνας. Λίγο πριν πεθάνει, συνέθεσε, εξόριστος και φυλακισμένος, το φιλοσοφικό αριστούργημα Η  ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ  ( De consolatione Philosophiae ).

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ  ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

·        Παράλληλα παρατηρείται μια αλματώδης ανάπτυξη της χριστιανικής γραμματείας. ·        ΠΟΙΗΣΗ  :  ο Κομμοδιανός  ο Ιουβένκος  η ευγενής ρωμαία  Πρόβα  γράφει έναν Απολογητικό και ακροστιχίδες ένα βιβλικό έπος ένα βεργιλιοκέντρωνα   ·        ΠΡΟΥΔΕΝΤΙΟΣ –ΛΑΚΤΑΝΤΙΟΣ  :  Στον 4ο αι. ζει ο «χριστιανός Οράτιος» Προυδέντιος, ο θεμελιωτής της χριστιανικής αλληγορίας (ΨΥΧΟΜΑΧΙΑ : Psycomachia κ.ά.), και ο «χριστιανός Κικέρων» Λακτάντιος, ο οποίος παρουσιάζει τη χριστιανική πίστη στο έργο του Η  ΘΕΙΑ  ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ  ( Divinae institutiones ) και την πορεία της χριστιανικής ψυχής στο αλληγορικό ποίημα ΤΟ  ΠΤΗΝΟ ΦΟΙΝΙΚΑΣ   ( De ave Phoenice ) . ·        ΤΡΕΙΣ  ΙΕΡΑΡΧΕΣ  :    Κατά τον ίδιο αιώνα  εμφανίζονται   στη Δύση - όπως συνέβη και στην Ανατολή – τρεις λαμπροί   ιεράρχες   με πλούσιο και ποικίλο, πεζογραφικό κυρίως, έργο: Ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων Ο   Αυγουστίνος ο Ιερώνυμος Ο  «πατέρας της δυτικής υμνογραφίας»  Ο συγγραφέας των  ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΩΝ ( Confessiones ) και της ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ  ΤΟΥ ΘΕΟΥ  ( De civitate dei )  Ο μεταφραστής της Αγίας Γραφής ( Vulgata )

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ    ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ  : Η πορεία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας δε σταμάτησε τον 6ο αιώνα· συνεχίστηκε όχι μόνο στα χρόνια του Μεσαίωνα (6ος - 13ος αι.) αλλά και κατά τη διάρκεια του Ουμανισμού και των Νεότερων Χρόνων («νεολατινική γραμματεία»). Η πλούσια παρακαταθήκη των λατινικών κειμένων όλων των εποχών διαβάστηκε, θαυμάστηκε και επηρέασε τα μεγαλύτερα πνεύματα  της Ευρώπης και παραμένει πάντοτε βασικός πόλος παιδείας και πολιτισμού.