ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ : ΤΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ

 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ  ΘΕΩΡΙΑΣ  : ΤΣΙΑΧΡΗΣ  ΚΩΣΤΑΣ

ΤΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ 

Α. ΤΙ  ΕΙΝΑΙ  ΤΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ;	Είναι  ένα  κείμενο με περιορισμένη έκταση , συνήθως  150 -200 λέξεων , στο οποίο επιχειρείται  μία σύντομη ερμηνεία  ενός λογοτεχνικού κειμένου
Β. ΤΙ  ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΥΜΕ  ΣΤΟ  ΚΕΙΜΕΝΟ  ΑΥΤΟ ;	Αναδεικνύουμε   το θέμα /βασικό   ερώτημα  που  πραγματεύεται  ο  ποιητής /πεζογράφος  και τον τρόπο με τον οποίο  το  επιτυγχάνει .
Γ. ΤΙ  ΕΙΝΑΙ  ΤΟ ΘΕΜΑ  ΤΟΥ  ΚΕΙΜΕΝΟΥ ;	Είναι  μία  γενικότερη  ιδέα  που διαπερνά  το κείμενο   και  αποτελεί  την πηγή  της έμπνευσης  του   δημιουργού .  Το θέμα  δεν ταυτίζεται  με  την  αφορμή  , την υπόθεση  ή  την περίληψη  του  κειμένου . Για παράδειγμα  : ·        Το θέμα  στη  «Μυστική  Παπαρούνα » του  Στράτη Μυριβήλη   μπορεί να είναι  « Το  ξύπνημα της ανθρωπιάς  και  της ευαισθησίας  μέσα  στη δίνη  του πολέμου» ·        Η αφορμή :  Ο πρώτος  παγκόσμιος πόλεμος  ·        Η  υπόθεση  :  Η ανακάλυψη  από  τον λοχία  Κωστούλα  μιας  παπαρούνας   που φυτρώνει  σε έναν γαιόσακο στα χαρακώματα  του  μετώπου
Δ. ΤΙ  ΣΗΜΑΙΝΕΙ  ΕΡΜΗΝΕΙΑ  ;	Ερμηνεύω το κείμενο  δε σημαίνει  ότι απλώς περιγράφω τι λέει  , αλλά προσπαθώ να  καταλάβω  τι εννοεί  με αυτό  που λέει , τι θέλει να δείξει
Ε. ΠΟΙΑ  ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ  Η  ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ  ΣΧΟΛΙΟ ;	·        Μπορεί  να ζητηθεί   ο εντοπισμός  του θέματος   ή   βασικού ερωτήματος  του  κειμένου   ή  να  τεθεί  μία ερώτηση  που  θα  ζητεί  την ερμηνεία  ενός  συγκεκριμένου στοιχείου  του κειμένου ( π.χ.  τι αντιπροσωπεύει  μέσα στο  κείμενο  το  τάδε  στοιχείο   ή  πώς σχετίζεται  το τάδε στοιχείο  με  το  θέμα  που πραγματεύεται  το κείμενο ) ·        Συνήθως ,  η ερώτηση  απαιτεί  από τους μαθητές  να αξιοποιήσουν στην ερμηνεία  τους ορισμένους  κειμενικούς δείκτες  ·        Επιπλέον , μπορεί  να  ζητηθεί  από  αυτούς  η  προσωπική  τους  ανταπόκριση  πάνω στο θέμα  ως αυτόνομο  υποερώτημα
ΣΤ. ΠΟΙΑ  ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ  ΔΟΜΗ   ΣΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΜΑΣ  ;	·        Παρουσιάζουμε , αρχικά , το θέμα  /ερώτημα  ή   απαντάμε  στη συγκεκριμένη  ερώτηση  που  τίθεται  στην εκφώνηση   ·        Έπειτα , καταδεικνύουμε  τον τρόπο με τον  οποίο  αξιοποιεί  το θέμα  ο συγγραφέας  , ερμηνεύοντας  τις  επιλογές  του και  τεκμηριώνοντας  την απάντησή  μας  με  συγκεκριμένους  κειμενικούς δείκτες  και  χωρία  ·        Τέλος , παρουσιάζουμε  την  προσωπική  μας  άποψη  πάνω στο  θέμα  (  συνήθως σε μία δεύτερη παράγραφο ) . Να  σημειωθεί  ότι ακόμη κι αν η εκφώνηση της ερώτησης  δε ζητεί  την προσωπική μας  ανταπόκριση  , είναι  καλό να  την περιλαμβάνουμε  στην απάντησή  μας  με σύντομο  τρόπο ( 2-3  σειρές )
Ζ.  ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ  ;	Είναι  συγκεκριμένα  στοιχεία  μορφής  ή και  περιεχομένου  του  κειμένου , τα οποία  τεκμηριώνουν  την ερμηνεία  μας   ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ  ΔΕΙΚΤΕΣ  ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ  ΕΙΝΑΙ  : ·        Οι  αφηγηματικές  τεχνικές  που χρησιμοποιεί  ο συγγραφέας  (  είδος αφηγητή , αφηγηματικοί τρόποι , η εστίαση  , ο αφηγηματικός  χώρος  και χρόνος  κλπ) ·        Τα  ρηματικά πρόσωπα ·        Οι εγκλίσεις  ·        Η αναφορική  ή ποιητική λειτουργία  της γλώσσας ·        Τα σημεία  στίξης ·        Ο  τίτλος   ·        Η  δομή   του κειμένου  ·        Το είδος  του λεξιλογίου ·        Η σύνταξη  του κειμένου (  ενεργητική –παθητική , μικροπερίοδος –μακροπερίοδος λόγος , ασύνδετο σχήμα  κλπ) ·        Σχήματα λόγου  : παρομοίωση , προσωποποίηση , αντίθεση , ρητορικά  ερωτήματα , εικόνες  , σχήμα  κύκλου κλπ     ΩΣ  ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ  ΔΕΙΚΤΕΣ  ΜΠΟΡΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ  ΝΑ  ΑΞΙΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΤΟ  ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟ  ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΚΕΙΜΕΝΟ  ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ·        Συγκείμενο  :  είναι  οι συνθήκες  παραγωγής  και  ανάγνωσης   ενός  κειμένου ( π.χ.  η εποχή στην οποία  ζει  ο  συγγραφέας  / αφηγητής   ή ο αναγνώστης του κειμένου )  και  οι  οποίες  συμπληρώνουν  την ερμηνεία  του ·        Περικείμενο  :  Είναι  συνήθως  ο τίτλος   και  το εισαγωγικό σημείωμα  που δίνεται  πριν από το κείμενο
Η. ΠΩΣ  ΑΞΙΟΠΟΙΩ ΤΟΥΣ  ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ  ;	1.      Τους εντάσσω  στην ερμηνεία  του κειμένου  και τους συσχετίζω πάντα  με το περιεχόμενό  του 2.      Δεν τους  παρουσιάζω με  γενικόλογο τρόπο  Π.χ.  Ας  υποθέσουμε  ότι  σχολιάζουμε  το ακόλουθο απόσπασμα  «Μια τόση δα μεγάλη, καλοθρεμμένη παπαρούνα, ανοιγμένη σαν μικρή βελουδένια φούχτα»  . Αποφεύγουμε  τον σχολιασμό  του τύπου  :  Ο  αφηγητής  χρησιμοποιεί  στο απόσπασμα  αυτό  μία  παρομοίωση   με την οποία δίνει στο κείμενο   αμεσότητα  και  παραστατικότητα   =>   αλλά αξιοποιούμε  την παρομοίωση  ως εξής  :Ο αφηγητής  εκφράζει  παραστατικά   τον ενθουσιασμό  και την έκπληξή  του για  την ανακάλυψη μιας παπαρούνας  μέσα στο  γαιόσακο , παρομοιάζοντας  τον ανοιχτό  μίσχο του λουλουδιού  με μία  «μικρή  βελουδένια χούφτα». 3.      Σε καμία περίπτωση  , δεν πρέπει  το ερμηνευτικό μας σχόλιο  να  θυμίζει  απλή απαρίθμηση  κειμενικών δεικτών ( πρώτον , χρησιμοποιεί  μια  παρομοίωση ….. , έπειτα  εντοπίζουμε  το  β ενικό  πρόσωπο με το οποίο ……., τέλος  , αξιοποιείται  η εικόνα  …..) . 4.      Συνήθως , αξιοποιούμε  τρεις  κειμενικούς  δείκτες  . Παράλληλα , όμως  μπορούμε να τεκμηριώνουμε  τις παρατηρήσεις  μας  και  με  την αναφορά  χωρίων του κειμένου ( είτε σε παρένθεση είτε ενσωματώντάς  τα στο κειμένό μας ) 5.      Προσέχουμε  ώστε να μην επιλέγουμε  τυχαίους κειμενικούς δείκτες , αλλά εκείνους  που σχετίζονται με  το θέμα  ή την  ερώτηση  που μας έχει τεθεί
Θ. ΠΡΕΠΕΙ  Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ  ΤΩΝ  ΔΥΟ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ  ΙΣΟΠΟΣΗ ;	Συνήθως  , η  απάντηση  στο πρώτο  υποερώτημα [ που αφορά  την ερμηνεία  ]  είναι  λίγο μεγαλύτερη  από την αντίστοιχη  στο  δεύτερο [που αφορά   την προσωπική ανταπόκριση ]
Ι. ΠΩΣ ΑΠΑΝΤΩ  ΣΤΟ ΣΚΕΛΟΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ  ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΟ  ΘΕΜΑ  ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ;	Παρουσιάζω  στην αρχή  τη  γενική στάση  μου και  έπειτα την τεκμηριώνω  με  3-4  επιχειρήματα
ΙΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΗΡΩ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ  ΟΡΙΟ  ΛΕΞΕΩΝ  ;	Σε γενικές γραμμές  πρέπει  να υπακούω στο όριο  λέξεων που μου δίνεται  με μία  μικρή απόκλιση   10-20  λέξεων

 

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Προεισαγωγικά θα σας πω την ιστορία του ταγαριού*. Το βρήκα καταχωνιασμένο σε μια παλιά κασέλα. Κι αυτή από το χωριό. Όταν το έδειξα της μαμάς μου γέλασε. Στα φοιτητικά της χρόνια το χρησιμοποιούσε ως τσάντα. Ήταν άβολο γι’ αυτήν τη δουλειά αλλά ήταν τότε της μόδας. Εξέφραζε οικολογικές ανησυχίες επίσης. Μου λέει να το πας της γιαγιάς σου. Ήθελε προφανώς να το ξεφορτωθεί. Δεν ξέρω τι μπορεί να της θύμιζε.

Η γιαγιά μου επιμένει να ζει στο χωριό. Στο σπίτι της έχει θερμοσίφωνα και τηλεόραση. Την επισκέφτηκα στις διακοπές του Πάσχα. Έχω το όνομά της και είμαι η αδυναμία της. Της έδειξα το ταγάρι και συγκινήθηκε. Το είχε φτιάξει η δική της μαμά στον αργαλειό. Ήταν μέρος της προίκας της. «Πράγματα για μια ζωή» σχολίασε. Φυσικά έκανε λάθος στο μέτρημα. Ήδη το ταγάρι είχε χρησιμοποιηθεί από τρεις γενιές. Ήταν βαμμένο με φυτικές βαφές και είχε ωραία λαμπερά σχέδια. Μου διηγήθηκε τα νυχτέρια** που έκαναν τότε υφαίνοντας στον αργαλειό με το φως του λυχναριού. Η μαμά της. Τα έλεγε αυτά με νοσταλγία. Η γιαγιά. Εν τω μεταξύ η ώρα πλησίαζε εννιά και αντανακλαστικά είχε ανοίξει την τηλεόραση για τις ειδήσεις. Της λέω γιαγιά γιατί δεν έρχεσαι να μείνεις μαζί μας στην Αθήνα. – Γιατί τι θα έχω παραπάνω εκεί;

*ταγάρι: είδος τσάντας

** νυχτέρι: εργασία κατά τη διάρκεια της νύχτας

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ  ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 

Το  ταγάρι  , κατά τη γνώμη μου,   αντιπροσωπεύει τη σημασία  της διατήρησης  των οικογενειακών παραδόσεων . Το συγκεκριμένο  κειμήλιο αποτελεί τον συνδετικό  κρίκο που ενώνει την αφηγήτρια  του  διηγήματος  με τρεις προηγούμενες  γενιές , κάνοντας ζωντανή στη συνείδησή  της την  ιστορία  της οικογένειάς  της . Όπως παρατηρούμε , το ταγάρι αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από τη μητέρα και τη γιαγιά της αφηγήτριας . Η μητέρα  της ,ενώ στην  εφηβεία της χρησιμοποιούσε  την τσάντα αυτή ως σύμβολο μόδας  («ήταν τότε της μόδας») , στο αφηγηματικό παρόν την αντιμετωπίζει με περιφρόνηση και χλευασμό ( «γέλασε», «ήθελε προφανώς να το ξεφορτωθεί») . Ωστόσο , η στάση της μητέρας έρχεται σε αντίθεση με εκείνη της γιαγιάς , η οποία συγκινείται μπροστά στη θέα του κειμηλίου και σχολιάζει με ευθύ  λόγο «πράγματα για μια  ζωή», δηλώνοντας με έμφαση  τη συναισθηματική αξία που είχε για εκείνη το ταγάρι . Η γιαγιά φαίνεται  λοιπόν να εκτιμά τον παραδοσιακό τρόπο ζωής , όπως αποδεικνύεται  και  από  το ερώτημα με το οποίο απαντά στην πρόσκληση της εγγονής της για μετεγκατάσταση στην Αθήνα «Γιατί τι παραπάνω θα έχω εκεί ;»

Αν ήμουν στη θέση της αφηγήτριας , ασφαλώς και θα κρατούσα το ταγάρι . Τα αντικείμενα που συνδέονται με την ιστορία  της οικογένειάς μας δεν έχουν απλή χρηστική , αλλά συναισθηματική αξία . Μας μεταφέρουν νοερά στο παρελθόν , μας γεννούν αναμνήσεις , μας δίνουν το ερέθισμα να αναζητήσουμε τις ρίζες μας , μας διδάσκουν και μας συγκινούν . Συνεπώς , ένα τέτοιο αντικείμενο θα αποτελούσε για μένα βαρυσήμαντη κληρονομιά

[220 περίπου λέξεις]