ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ : ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΙΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 16-17 ΜΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ  ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ :   ΤΣΙΑΧΡΗΣ  ΚΩΣΤΑΣ 

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ   ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ  ΕΝΟΤΗΤΕΣ     16-17

Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν καὶ πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν (τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες), δῆλον ὡς πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται, μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας. Αὕτη δ’ ἐστὶν ἡ καλουμένη πόλις καὶ ἡ κοινωνία ἡ πολιτική. […]

 Ἡ δ’ ἐκ πλειόνων κωμῶν κοινωνία τέλειος πόλις, ἤδη πάσης ἔχουσα πέρας τῆς αὐταρκείας ὡς ἔπος εἰπεῖν, γινομένη μὲν τοῦ ζῆν ἕνεκεν, οὖσα δὲ τοῦ εὖ ζῆν. Διὸ πᾶσα πόλις φύσει ἔστιν, εἴπερ καὶ αἱ πρῶται κοινωνίαι. Τέλος γὰρ αὕτη ἐκείνων, ἡ δὲ φύσις τέλος ἐστίν.

Διότι δὲ πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον, δῆλον. Οὐθὲν γάρ, ὡς φαμέν, μάτην ἡ φύσις ποιεῖ· λόγον δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τῶν ζῴων· ἡ μὲν οὖν φωνὴ τοῦ λυπηροῦ καὶ ἡδέος ἐστὶ σημεῖον, διὸ καὶ τοῖς ἄλλοις ὑπάρχει ζῴοις (μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτῶν ἐλήλυθε, τοῦ ἔχειν αἴσθησιν λυπηροῦ καὶ ἡδέος καὶ ταῦτα σημαίνειν ἀλλήλοις), ὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν, ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον· τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον, τὸ μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχειν· ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιεῖ οἰκίαν καὶ πόλιν.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α1. Να   επιβεβαιώσετε  ή να διαψεύσετε   το περιεχόμενο  των ακόλουθων φράσεων  , παραπέμποντας   σε σχετικά  χωρία  του κειμένου [6 μονάδες]  

1.      Όλες  οι πράξεις  των ανθρώπων , σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ,  είναι   σκόπιμες  

2.      Ο Αριστοτέλης  δε  διαφοροποιεί  τον λόγο  δημιουργίας  από τον λόγο ύπαρξης  της  πόλης-κράτους 

3.      Η φύση  των ζώων τους  δίνει τη δυνατότητα  μόνο να αντιλαμβάνονται  και να  εκδηλώνουν τα συναισθήματά  τους  το ένα στο άλλο 

 

Α2.

·        ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιεῖ οἰκίαν καὶ πόλιν  :  Σε ποια  ζεύγη  εννοιών  του κειμένου  αναφέρεται η αντωνυμία  τούτων ;   ( 3 μονάδες) 

·        μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτῶν ἐλήλυθε  : Σε ποια  φράση   του κειμένου αναφέρεται  η αντωνυμία  τούτου  ;  ( 1 μονάδα )   

Β1. «Οὐθὲν γάρ, ὡς φαμέν, μάτην ἡ φύσις ποιεῖ» :   Αφού σχολιάσετε  το  περιεχόμενο  της φράσης αυτής   [4   μονάδες], να δείξετε  με ποιο  τρόπο   επιβεβαιώνεται η αντίληψη  του Αριστοτέλη   στην πρώτη παράγραφο   του κειμένου  που σας δίνεται  (Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν…..ἡ κοινωνία ἡ πολιτική) , αναδεικνύοντας  τις  σχετικές  φράσεις    ( 6 μονάδες) 

Β2. Ποια  είναι η διαφορά  ανθρώπου και ζώων , σύμφωνα  με  το απόσπασμα «Διότι δὲ πολιτικὸν …οἰκίαν καὶ πόλιν»  και  με ποιο τρόπο  αυτή η  διαφορά  αποδεικνύει  , κατά  τον Αριστοτέλη , ότι  ο άνθρωπος  είναι  «πολιτικὸν ζῷον» 

Β3. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε  το περιεχόμενο των ακόλουθων   προτάσεων   [10 μονάδες]  . Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη    : 

1.      Εκείνο που είχε σημασία για τον αρχαίο Έλληνα ήταν ότι με την  απόκτηση των αρετών (ή με τη μη απόκτησή τους) θα λειτουργούσε  τελικά με έναν συγκεκριμένο τρόπο μέσα στην πόλη του: σωστό  ή   λανθασμένο.

2.      Η   ηθική φιλοσοφία είναι στην πραγματικότητα μέρος της

πολιτικής     φιλοσοφίας.

3.      Η αρχαία ελληνική λέξη «πόλις» είχε την ίδια σημασία που έχει η

δική μας λέξη "πόλη".

4.      Ως όλον η πόλις - κράτος αποτελείται από όμοια μεταξύ τους

Στοιχεία

5.      Η   αυτάρκεια  είναι  αποτέλεσμα  της ευδαιμονίας     

Β4α. Με τις ακόλουθες  λέξεις  να   γράψετε   φράσεις  με  διαφορετική  σημασία  από αυτή  που έχουν στο κείμενο     [6 μονάδες] 

·        χάριν

·        ἔπος

·        ἴδιον

Β4β. Να   συνδέσετε  τις λέξεις της στήλης Α με τις ετυμολογικά συγγενείς τους  από τη στήλη Β   [δύο   λέξεις της στήλης Β περισσεύουν]     [4 μονάδες] 

 

1.      καλολογικός	συνεστηκυῖαν
2.      πρότερος	ἀγελαίου
3.      συναγωγή	ἔπος
4.      παραστατικός	καλουμένη
	πράττουσι
	πρῶται

 

Β5. Αφού μελετήσετε το παρακάτω κείμενο από τα Πολιτικά του Αριστοτέλη και αξιοποιώντας στοιχεία από την  τελευταία  παράγραφο  του κειμένου  αναφοράς [«Διότι δέ …πόλιν» ]   να εξηγήσετε γιατί είναι σημαντικό για τον άνθρωπο να ζει σε μία οργανωμένη κοινωνία. [10  μονάδες] 

 

 Όλα αυτά κάνουν φανερό ότι η πόλη ανήκει στην κατηγορία των πραγμάτων που υπάρχουν εκ φύσεως και ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον προορισμένο από τη φύση να ζει σε πόλη (πολιτικὸν ζῷον)· ο δίχως πόλη άνθρωπος (θέλω να πω: ο εκ φύσεως δίχως πόλη άνθρωπος, όχι ο δίχως πόλη από κάποια τυχαία συγκυρία) ή είναι άνθρωπος κατώτερης ποιότητας ή είναι ένα ον ανώτερο από τον άνθρωπο· είναι σαν εκείνον που ο Όμηρος τον στόλισε με τους χαρακτηρισμούς «άνθρωπος δίχως σόι, δίχως νόμους, δίχως σπιτικό»· αυτός ο άνθρωπος, ο δίχως πόλη από τη φύση του, είναι —την ίδια στιγμή— και άνθρωπος που παθιάζεται με τον πόλεμο: είναι σαν ένα απομονωμένο πιόνι στο παιχνίδι των πεσσών.

Αριστοτέλης, Πολιτικὰ Α6

 

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ ΠΕΡΙ ΕΙΡΗΝΗΣ  36-37

Στον Περί Ειρήνης λόγο του ο Ισοκράτης, μετά και την αρνητική για τους Αθηναίους έκβαση του Συμμαχικού πολέμου (357–355 π.Χ.), επιχείρησε να πείσει τους συμπολίτες του να συνάψουν συνθήκη ειρήνης τόσο με τους αποστάτες συμμάχους τους όσο και με τις υπόλοιπες πόλεις, αποδεχόμενοι ακόμη και τους δυσμενείς όρους της ειρήνης του Ανταλκίδα (387 π.Χ.). Στο   απόσπασμα  αυτό  επιτίθεται  στους  δημαγωγούς , οι επιλογές  των οποίων  έχουν καταστρέψει  την Αθήνα 

[36] Ἠβουλόμην δ’ ἄν, ὥσπερ πρόχειρόν ἐστιν ἐπαινεῖσθαι τὴν ἀρετήν, οὕτω ῥᾴδιον εἶναι πεῖσαι τοὺς ἀκούοντας ἀσκεῖν αὐτήν· νῦν δὲ δέδοικα μὴ μάτην τὰ  τοιαῦτα λέγωμεν. διεφθάρμεθα γὰρ πολὺν ἤδη χρόνον ὑπ’ ἀνθρώπων οὐδὲν ἀλλ’ ἢ φενακίζειν δυναμένων, οἳ  τοσοῦτον τοῦ πλήθους καταπεφρονήκασιν ὥσθ’, ὁπόταν  βουληθῶσιν πόλεμον πρός τινας ἐξενεγκεῖν, αὐτοὶ χρήματα  λαμβάνοντες λέγειν τολμῶσιν ὡς χρὴ τοὺς προγόνους
μιμεῖσθαι, καὶ μὴ περιορᾶν ἡμᾶς αὐτοὺς καταγελωμένους,  μηδὲ τὴν θάλατταν πλέοντας τοὺς μὴ τὰς συντάξεις  ἐθέλοντας ἡμῖν ὑποτελεῖν. [37] ἡδέως ἂν οὖν αὐτῶν  πυθοίμην, τίσιν ἡμᾶς τῶν προγεγενημένων κελεύουσιν  ὁμοίους γίγνεσθαι, πότερα τοῖς περὶ τὰ Περσικὰ γενομένοις, ἢ τοῖς πρὸ τοῦ πολέμου τοῦ Δεκελεικοῦ τὴν  πόλιν διοικήσασιν . εἰ μὲν γὰρ τούτοις, οὐδὲν ἀλλ’ ἢ   συμβουλεύουσιν ἡμῖν πάλιν περὶ ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύειν·

 

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Φενακίζω =εξαπατώ

Περιορῶ =ανέχομαι , βλέπω με απάθεια 

Σύνταξις  =  συμμαχικός  φόρος 

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α1.Να μεταφράσετε  το  απόσπασμα [10 μονάδες]  :  «ἡδέως ἂν οὖν αὐτῶν
πυθοίμην…. περὶ ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύειν»

Α2.  Ποιες  συμπεριφορές  των δημαγωγών  ενοχλούν τον Ισοκράτη  και  τι  θα  ζητούσε  να  μάθει  από  αυτούς  ο ρήτορας   ;   [10 μονάδες]  

Β1. καταπεφρονήκασιν   ,  πυθοίμην ,  διεφθάρμεθα  :  Να  μεταφέρετε  τους παραπάνω ρηματικούς  τύπους  στον μέλλοντα  της ίδιας  φωνής (3 μονάδες)  

Β2. αὐτοὶ χρήματα  λαμβάνοντες λέγειν τολμῶσιν ὡς χρὴ τοὺς προγόνους μιμεῖσθαι, καὶ μὴ περιορᾶν ἡμᾶς αὐτοὺς καταγελωμένους, μηδὲ τὴν θάλατταν πλέοντας τοὺς μὴ τὰς συντάξεις  ἐθέλοντας ἡμῖν ὑποτελεῖν  :   Στα  ουσιαστικά  του παραπάνω αποσπάσματος να γράψετε  την ίδια  πτώση στον άλλο αριθμό (  4 μονάδες ) . Επιπλέον  , να εντοπίσετε την αυτοπαθητική αντωνυμία  του αποσπάσματος  ( 1 μονάδα )   και να γράψετε  τη δοτική ενικού και  πληθυντικού  στο  β΄  πρόσωπο   στο  ίδιο γένος  ( 2 μονάδες)  

Γ1.  διεφθάρμεθα γὰρ πολὺν ἤδη χρόνον  ὑπ’ ἀνθρώπων οὐδὲν ἀλλ’ ἢ φενακίζειν δυναμένων, οἳ  τοσοῦτον τοῦ πλήθους καταπεφρονήκασιν ὥσθ’, ὁπόταν  βουληθῶσιν πόλεμον πρός τινας ἐξενεγκεῖν, αὐτοὶ χρήματα λαμβάνοντες λέγειν τολμῶσιν ὡς χρὴ τοὺς προγόνους μιμεῖσθαι, καὶ μὴ περιορᾶν ἡμᾶς αὐτοὺς καταγελωμένους,  μηδὲ τὴν θάλατταν πλέοντας τοὺς μὴ τὰς συντάξεις  ἐθέλοντας ἡμῖν ὑποτελεῖν. :  Να αναγνωρίσετε  συντακτικά  τους όρους με τα έντονα στοιχεία  στο παραπάνω απόσπασμα :  πλέοντας , χρόνον  , τοῦ πλήθους  , μιμεῖσθαι ,  ἡμῖν ( 5 μονάδες) 

Γ2. εἰ μὲν γὰρ τούτοις, οὐδὲν ἀλλ’ ἢ συμβουλεύουσιν ἡμῖν πάλιν περὶ ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύειν :  Αφού γράψετε  ποιο ρήμα  εννοείται  στην υποθετική  πρόταση του αποσπάσματος  ( 1 μονάδα )  , να αναγνωρίσετε το είδος  του υποθετικού λόγου   ( 2 μονάδες )  και   να  τον  μεταφέρετε έπειτα στο είδος  του μη  πραγματικού (3 μονάδες)  

 

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α1. Να   επιβεβαιώσετε  ή να διαψεύσετε   το περιεχόμενο  των ακόλουθων φράσεων  , παραπέμποντας   σε σχετικά  χωρία  του κειμένου [6 μονάδες]  

1.      ΣΩΣΤΟ   :  τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες

2.      ΛΑΘΟΣ  :  γινομένη μὲν τοῦ ζῆν ἕνεκεν, οὖσα δὲ τοῦ εὖ ζῆν

3.      ΣΩΣΤΟ  :  μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτῶν ἐλήλυθε, τοῦ ἔχειν αἴσθησιν λυπηροῦ καὶ ἡδέος καὶ ταῦτα σημαίνειν ἀλλήλοις

 

Α2.

·        ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιεῖ οἰκίαν καὶ πόλιν  :  Σε ποια  ζεύγη  εννοιών  του κειμένου  αναφέρεται η αντωνυμία  τούτων ;   ( 3 μονάδες)  :   τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν ,  τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον,   ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ

·        μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτῶν ἐλήλυθε  : Σε ποια  φράση   του κειμένου αναφέρεται  η αντωνυμία  τούτου  ;  ( 1 μονάδα )   τοῦ ἔχειν αἴσθησιν λυπηροῦ καὶ ἡδέος καὶ ταῦτα σημαίνειν ἀλλήλοις

Β1. «Οὐθὲν γάρ, ὡς φαμέν, μάτην ἡ φύσις ποιεῖ» :   Αφού σχολιάσετε  το  περιεχόμενο  της φράσης αυτής   [4   μονάδες], να δείξετε  με ποιο  τρόπο   επιβεβαιώνεται η αντίληψη  του Αριστοτέλη   στην πρώτη παράγραφο   του κειμένου  που σας δίνεται  (Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν…..ἡ κοινωνία ἡ πολιτική) , αναδεικνύοντας  τις  σχετικές  φράσεις    ( 6 μονάδες) 

·        ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΜΕ  ΑΡΧΙΚΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ , ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΕΠΕΞΗΓΗΣΟΥΜΕ  ΤΗ ΦΡΑΣΗ  « οὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖ» , η οποία σημαίνει  ότι η   φύση δεν κάνει τίποτε χωρίς σκοπό· όλες οι φυσικές διεργασίες κάπου αποβλέπουν. Πρόκειται για φράση που επαναλαμβάνει ο Αριστοτέλης σε πολλές πραγματείες του. Υποστηρίζει ότι στη φύση τίποτε δεν γίνεται μάταια, τα πάντα εξυπηρετούν ορισμένη σκοπιμότητα, από την οποία και νοηματοδοτούνται: … εἰ μηθὲν μάτην ποιεῖ ἡ φύσις. Ἕνεκά του γὰρ πάντα ὑπάρχει τὰ φύσει, ἢ συμπτώματα ἔσται τῶν ἕνεκά του [: αν είναι αλήθεια ότι η φύση τίποτε δεν κάνει στην τύχη. Όλα, αλήθεια, τα φυσικά όντα υπάρχουν για κάποιο σκοπό, ή είναι τυχαία παραστρατήματα εκείνων που υπάρχουν για κάποιο σκοπό] (Περὶ ψυχῆς 434a31-32). Στην ανάπτυξή της η θεωρία αυτή ονομάστηκε αριστοτελική τελολογία. Προνομιακός χώρος της τελολογίας είναι η βιολογία. Σχεδόν όλα τα παραδείγματα που φέρνει ο φιλόσοφος αντλούνται από την έμβια φύση· γίνεται αναφορά στα σχήματα των δοντιών, που είναι όπως είναι για να εξυπηρετούν την πρόσληψη και επεξεργασία των τροφών, στις στοχευμένες ενέργειες μυρμηγκιών και μελισσών για την επιβίωση της κοινότητάς τους, στην ύπαρξη και λειτουργία των φύλλων χάριν των καρπών. Βασίζεται, λοιπόν, ο Αριστοτέλης στη βιολογία και επεκτείνει το τελολογικό ερμηνευτικό μοντέλο του και σε άλλα πεδία των φυσικών επιστημών.

·        Αυτή  , λοιπόν , την τελεολογική ερμηνεία  των πάντων , ο  Αριστοτέλης  την εφαρμόζει  και στην εξέταση των πολιτικών φαινομένων, καθώς  προσπαθεί  να  δώσει  στην πρώτη παράγραφο  του κειμένου αναφοράς  τον ορισμό της πόλης –κράτους  και  να  επισημάνει  τη διαφορά  της από τις άλλες  πολιτικές  οντότητες.  Συγκεκριμένα : 

·        Ξεκινώντας   την πραγμάτευση  της έννοιας  της πόλης  με παραγωγικό  [πᾶσαν ]   και εμπειρικό  [ὁρῶμεν ]  τρόπο   ,υποστηρίζει  ότι  κάθε πόλη είναι  μία  μορφή  κοινωνικής  συμβίωσης  [  πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν]  και  ότι  κάθε  μορφή  κοινωνίας  έχει  δημιουργηθεί  για την επίτευξη ενός  αγαθού  [πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν].  Επομένως , κάθε κοινοτική ομάδα  έχει έναν συγκεκριμένο στόχο , ο οποίος  ορίζεται  ως κάτι αγαθό για  αυτή . Παρατηρούμε  τη χρήση του εμπρόθετου προσδιορισμού  «ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν» , ο οποίος  δηλώνει τον σκοπό 

·        Στη συνέχεια , ο φιλόσοφος  επεξηγεί  την  παραπάνω πρόταση , δηλώνοντας  ότι  κάθε πράξη του ανθρώπου είναι εξ ορισμού σκόπιμη  «τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες». Όλοι  οι άνθρωποι  [προσέχουμε ότι η  λέξη  «πάντες»  δίνει έναν κατηγορηματικό και απόλυτο τόνο στα λεγόμενά  του ] κάνουν τα πάντα  για χάρη  αυτού που οι ίδιοι  θεωρούν «αγαθό» . Άρα , όλες οι ενέργειες  των ανθρώπων  στοχεύουν   σε  αυτό  που τους ωφελεί . Εδώ προσέχουμε ότι  η λέξη  «ἀγαθοῦ» δεν έχει ηθικό  περιεχόμενο , αλλά ταυτίζεται  περισσότερο  με το συμφέρον , με το  υποκειμενικό  [δοκοῦντος] καλό . Η  λέξη  «χάριν» κρύβε εδώ  μέσα της την έννοια  της σκοπιμότητας 

·        Ακολούθως , ο  φιλόσοφος  γενικεύει  [πᾶσαι]  την αρχική του διαπίστωση  για  τις  συμβιωτικές  ομάδες  , καταλήγοντας στο συμπέρασμα   ότι  «πᾶσαι ( κοινωνίαι   , εννοεί )   μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται»,  όλες  οι  κοινωνίες  αποβλέπουν σε κάποιο αγαθό . Το ρήμα «στοχάζομαι» έχει  εδώ τη σημασία  του «σκοπεύω» , «αποβλέπω σε κάτι»

·        Τέλος , καταλήγει  σε ένα δεύτερο  συμπέρασμα  που αφορά  πια στην πόλη-κράτος «μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας». Διατείνεται  ότι  εφόσον η πόλη   είναι  η ανώτερη μορφή κοινωνίας , με  την έννοια  ότι  αποτελεί  την ολοκλήρωση  του εξελικτικού κύκλου  που αρχίζει  από την οἰκία , και  εφόσον  περικλείει  μέσα της  ατελέστερες  κοινωνικές  οντότητες , όπως  η  οἰκία , η κώμη , η συντεχνία  και άλλες  , στοχεύει  ( εννοείται  το  ρήμα  «στοχάζεται» )  και αυτή  στο  ανώτερο  όλων των αγαθών , δηλαδή  στο «εὖ ζῆν» , την ευδαιμονία  , που  , όπως τονίζεται και στο επόμενο απόσπασμα , είναι αποτέλεσμα της αυτάρκειας .

·        Συνεπώς , παρατηρούμε ότι  ο Αριστοτέλης  εξηγεί  τελεολογικά  την υπεροχή  της πόλης-κράτους  έναντι των άλλων κοινωνικών  ομάδων 

 

Β2. Ποια  είναι η διαφορά  ανθρώπου και ζώων , σύμφωνα  με  το απόσπασμα «Διότι δὲ πολιτικὸν …οἰκίαν καὶ πόλιν»  και  με ποιο τρόπο  αυτή η  διαφορά  αποδεικνύει  , κατά  τον Αριστοτέλη , ότι  ο άνθρωπος  είναι  «πολιτικὸν ζῷον» 

·        Σύμφωνα με τον φιλόσοφο , η διαφορά  ανθρώπων  –ζώων  έγκειται  στο  «εργαλείο» με το  οποίο είναι εφοδιασμένη  από τη φύση  της καθεμία  από τις  παραπάνω ομάδες . Συγκεκριμένα :

·        Τα ζώα  : είναι εφοδιασμένα  από τη φύση με  τη φωνή . Με τον όρο  αυτό  δηλώνεται  ο ήχος που παράγεται από τον λάρυγγα, τις φωνητικές χορδές και τη στοματική κοιλότητα είτε των ανθρώπων είτε των ζώων.Η φωνὴ είναι άναρθρος ήχος, ενώ ο λόγος είναι έναρθρος (αρθρωμένος), απαρτισμένος δηλαδή από διακριτά στοιχεία, τα οποία μπορεί να έχουν το δικό τους νόημα. Ο έναρθρος λόγος παράγεται από σύνολα λέξεων (π.χ. προτάσεις), μεμονωμένες λέξεις (διακριτά στοιχεία του, με δικό τους νόημα), ενώ οι λέξεις από φθόγγους (διακριτούς ήχους χωρίς αυτόνομο νόημα). [ΣΧΟΛΙΟ  ΒΙΒΛΙΟΥ ]. Με  τη βοήθεια  της φωνής  τα ζώα  μπορούν από  τη φύση τους   [μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτῶν ἐλήλυθε]  , σύμφωνα με τον Αριστοτέλη , να  αντιλαμβάνονται  τα ευχάριστα και τα  δυσάρεστα  συναισθήματα  και  να  τα  εκφράζουν το ένα προς το άλλο  [τοῦ ἔχειν αἴσθησιν λυπηροῦ καὶ ἡδέος καὶ ταῦτα σημαίνειν ἀλλήλοις] , εκπληρώνοντας  τον σκοπό της ύπαρξής τους , που είναι η επιβίωση .

·        Αντιθέτως , ο άνθρωπος  :  είναι  το μοναδικό  έμβιο  ον  που είναι  εφοδιασμένο από τη φύση  με τον λόγο «λόγον δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τῶν ζῴων» . Η   λέξη λόγος χρησιμοποιείται συχνά για να δηλωθούν αξεχώριστες μεταξύ τους η λογική (ως ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου και ως διανοητική δραστηριότητα) και η γλώσσα (ως σύστημα σημείων και ως συγκεκριμένη έκφραση). Στο συγκεκριμένο χωρίο ο λόγος αντιδιαστέλλεται προς την φωνήν, και, συνεπώς, έχει ενισχυμένη τη σημασία της γλώσσας (χωρίς να χάνεται βέβαια η σημασία της ανθρώπινης λογικής)  [ΣΧΟΛΙΟ  ΒΙΒΛΙΟΥ] . Με  τη  βοήθεια  του λόγου ο άνθρωπος έχει  τη δυνατότητα  να  αντιληφθεί  ανώτερες , ηθικές έννοιες  , όπως  το  συμφέρον και το βλαβερό , το καλὀ  και το κακό  , το δίκαιο και το άδικο (ὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον … ἄλλων αἴσθησιν ἔχειν)  . Παρατηρούμε ότι σε σχέση  με τα  ζώα  , υπάρχει  μία  κλιμάκωση  , όσον αφορά  στις  έννοιες  , από ένα επίπεδο κατώτερο , βιολογικό  ( που εκφράζεται  με  τα συναισθήματα , τις άλογες ορμές )  σε ένα ανώτερο  , ηθικό  . Καθώς, λοιπόν οι άνθρωποι  αντιλαμβάνονται  αυτές τις ηθικές  έννοιες , έχουν   τη δυνατότητα να  δημιουργήσουν ανώτερες  μορφές  συμβίωσης  , την οικία  και την πόλη , οι οποίες  απαιτούν τη σύναψη  ηθικών σχέσεων  και δεσμών μεταξύ τους, προκειμένου  να μη  διαλύεται  η  κοινωνική συνοχή. Ανάλογη άποψη είχε υποστηρίξει και ο Πρωταγόρας  στον ομώνυμο διάλογο , όταν είχε  προβάλλει  τη σημασία  της  καθολικής συμμετοχής  των ανθρώπων  στην  «αιδώ» και στη «δίκη» , ως  προαπαιτούμενο  για τη δημιουργία  πόλεων

·        Αυτή  ακριβώς η διαφορά  στον  τρόπο  επικοινωνίας   συνιστά  και την υπεροχή  του ανθρώπου , ο  οποίος είναι  «πολιτικὸν ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον» , δηλαδή  σε μεγαλύτερο  βαθμό  [μᾶλλον ] κοινωνικό ον σε σχέση με τα άλλα ζώα που συμβιώνουν σε αγέλες . Εδώθα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι  ο  Αριστοτέλης  αναγνωρίζει την ιδιότητα του «πολιτικού»  με μεταφορική σημασία   και σε κάποια αγελαία ζώα, με την έννοια ότι αναλαμβάνουν και διεκπεραιώνουν όλα μαζί μια κοινή δραστηριότητα, χωρίς όμως να διαθέτουν έναρθρο λόγο και λογική σκέψη, όπως ο άνθρωπος. Έτσι, στο έργο του «Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι» μνημονεύει ως «πολιτικά» ζώα, εκτός από τον άνθρωπο, τη μέλισσα, τη σφήκα, το μυρμήγκι και τον γερανό. Επιπλέον , στην  περίπτωση των ζώων, το επίθετο «πολιτικός» χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια απλούστερη διαδικασία συμμετοχής σε κοινές δραστηριότητες, ενώ όταν αναφέρεται στον άνθρωπο, το σημασιολογικό περιεχόμενο του επιθέτου «πολιτικός» διευρύνεται και δηλώνει πιο πολύπλοκες κοινωνικές διαδικασίες

·        Μπορούμε , μάλιστα , να πούμε ότι  συνοπτικά  ο συλλογισμός  του Αριστοτέλη  έχει ως εξής  : 

o   Η φύση δεν κάνει τίποτε  χωρίς  αιτία και χωρίς σκοπό

o   Η φύση εφοδίασε τα ζώα με τη φωνή , ενώ τον άνθρωπο  με  τον λόγο , με τη βοήθεια  του οποίου αντιλαμβάνεται  τις ηθικές  έννοιες 

o   Η αποδοχή  των ηθικών εννοιών  είναι απαραίτητη προυπόθεση  για τη δημιουργία πόλεων

o   Άρα , ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ον προορισμένο να ζει σε πολιτειακά οργανωμένες  κοινωνίες  

Β3. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε  το περιεχόμενο των ακόλουθων   προτάσεων   [10 μονάδες]  . Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη    : 

1.      Σ

2.      Σ

3.      Λ

4.      Λ

5.      Λ

Β4α. Με τις ακόλουθες  λέξεις  να   γράψετε   φράσεις  με  διαφορετική  σημασία  από αυτή  που έχουν στο κείμενο     [6 μονάδες] 

·        Τα  αγάλματα των αρχαίων Ελλήνων διακρίνονται  από αρμονία , λιτότητα και χάρη

·        Μπορούμε να αντλήσουμε σημαντικές  ιστορικές  πληροφορίες  από τα Ομηρικά  έπη  

·        Δεν είναι  υγιές  να έχουμε όλοι τις ίδιες  αντιλήψεις 

Β4β. Να   συνδέσετε  τις λέξεις της στήλης Α με τις ετυμολογικά συγγενείς τους  από τη στήλη Β   [δύο   λέξεις της στήλης Β περισσεύουν]     [4 μονάδες] 

 

1.      καλολογικός	ἔπος
2.      πρότερος	πρῶται
3.      συναγωγή	ἀγελαίου
4.      παραστατικός	συνεστηκυῖαν

 

Β5. Αφού μελετήσετε το παρακάτω κείμενο από τα Πολιτικά του Αριστοτέλη και αξιοποιώντας στοιχεία από την  τελευταία  παράγραφο  του κειμένου  αναφοράς [«Διότι δέ …πόλιν» ]   να εξηγήσετε γιατί είναι σημαντικό για τον άνθρωπο να ζει σε μία οργανωμένη κοινωνία.[10  μονάδες]

·        Και στα  δύο  κείμενα  τονίζεται   αρχικά  ότι   ο άνθρωπος είναι ένα  ον προορισμένο  από τη φύση να ζει σε  πόλεις , ότι η φύση του είναι  κοινωνική  [πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον]   - [ο άνθρωπος είναι ένα ον προορισμένο από τη φύση να ζει σε πόλη (πολιτικὸν ζῷον)]

·        Επομένως  , με βάση τα  δύο κείμενα ο άνθρωπος  πρέπει να  ζει σε μία  οργανωμένη  κοινωνία  , διότι :

·        ΚΕΙΜΕΝΟ  ΑΝΑΦΟΡΑΣ   :  Μόνο  έτσι  έχει τη δυνατότητα  να  αποδέχεται  τις  ηθικές  αξίες , και  ιδιαίτερα τη δικαιοσύνη , την κορωνίδα των αξιών αυτών ,  και να σέβεται  τους συνανθρώπους  του , ζώντας  αρμονικά  μαζί τους  , χωρίς  να τους  αδικεί  [τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ….οἰκίαν καὶ πόλιν] . Εννοείται  ότι σε   διαφορετική  περίπτωση , θα επικρατούσαν  η αναρχία , η αδικία  του  ισχυρού  σε βάρος  του ανίσχυρου , η βία και τελικά  ο αφανισμός  του ανθρώπινου είδους 

·        ΣΤΟ   ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ  Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ  ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ  ΤΗΝ ΙΔΙΑ  ΙΔΕΑ ,  ΑΝΤΙΘΕΤΙΚΑ :   Τονίζει   ότι   ο  «άπολις» , ο άνθρωπος που από τη φύση του δε ζει  σε πόλεις είναι  ένα ον κατώτερης  ποιότητας , ένα  θηρίο , το οποίο  δεν είναι δυνατόν να εξευγενιστεί  και  να ζει πολιτισμένα   , ή   ένας  θεός , ένα ον που υπερβαίνει  την ανθρώπινη  φύση , που είναι κατεξοχήν κοινωνική , και  μπορεί να ζει  αυτάρκης . Επιπλέον , υποστηρίζεται  ότι  ο άνθρωπος  αυτός   είναι   φιλοπόλεμος  και  μονήρης . Συνεπώς  , αντιλαμβανόμαστε  ότι  η  πολιτική οργάνωση  βοηθά τον άνθρωπο να  εξευγενιστεί , να υπερβεί την πρωτόγονη φύση του , να  αποφεύγει  τις  βίαιες  συγκρούσεις  και τις έριδες  και  να καταπολεμά  τη μοναξιά  του

 

 

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α1.Να μεταφράσετε  το  απόσπασμα [10 μονάδες]  :  «ἡδέως ἂν οὖν αὐτῶν
πυθοίμην…. περὶ ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύειν»

Ευχαρίστως θα ήθελα να ζητήσω από αυτούς να με πληροφορήσουν με ποιους προγόνους μας προτρέπουν να γίνουμε όμοιοι, με αυτούς που έζησαν την εποχή των Περσικών πολέμων ή με αυτούς που διοίκησαν την πόλη πριν από τον Δεκελεικό πόλεμο; Αν εννοούν με τους τελευταίους, τότε δε μας συμβουλεύουν παρά να κινδυνεύουμε πάλι να πουληθούμε σκλάβοι.

Α2.  Ποιες  συμπεριφορές  των δημαγωγών  ενοχλούν τον Ισοκράτη  και  τι  θα  ζητούσε  να  μάθει  από  αυτούς  ο ρήτορας   ;   ( 10  μονάδες)

·        Ο   ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ  ΕΝΟΧΛΕΙΤΑΙ   ΔΙΟΤΙ   ΟΙ  ΔΗΜΑΓΩΓΟΙ  :

o    Έχουν διαφθείρει  τους  Αθηναίους για μεγάλο  χρονικό διάστημα, εξαπατώντας τους 

o   Περιφρονούν τον αθηναϊκό  λαό  και ,  ενώ  οι ίδιοι  χρηματίζονται , προσπαθούν να τον πείσουν ότι πρέπει  να κάνει πόλεμο  , έχοντας  ως πρότυπο  τους προγόνους , κι ότι δεν πρέπει να ανέχεται να τον χλευάζουν οι  σύμμαχοι  , πλέοντας  ανενόχλητοι   στη θάλασσα  με  τα  καράβια  τους , τη στιγμή  που  αρνούνται να καταβάλουν τις συμμαχικές  εισφορές 

·        Ο ΙΔΙΟΣ  ΟΜΩΣ  ΘΑ ΤΟΥΣ  ΖΗΤΟΥΣΕ ΝΑ ΤΟΥ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΟΥΝ ΑΥΤΟΙ ΔΗΜΑΓΩΓΟΙ  : ποιους εννοούν , όταν προτρέπουν τους    Αθηναίους να  μιμηθούν τους προγόνους  τους  , εκείνους  που έζησαν  στη διάρκεια  των Περσικών πολέμων ή  αυτούς  που διοικούσαν την Αθήνα πριν από τον Δεκελεικό πόλεμο . Προσθέτει ότι σε περίπτωση  που εννοούν τους δεύτερους  , τότε  οι Αθηναίοι διατρέχουν κίνδυνο να  συρθούν στη σκλαβιά  ,  διεξάγοντας έναν  πόλεμο , όπως συνέβη και τότε  ( εννοεί  την ήττα  στους Αιγός  Ποταμούς το  405 π.Χ. ) 

Β1. καταπεφρονήκασιν   ,  πυθοίμην ,  διεφθάρμεθα  :  Να  μεταφέρετε  τους παραπάνω ρηματικούς  τύπους  στον μέλλοντα  της ίδιας  φωνής (3 μονάδες) 

·        Καταφρονήσουσι(ν)

·        πευσοίμην

·        διαφθερούμεθα    

Β2. αὐτοὶ χρήματα  λαμβάνοντες λέγειν τολμῶσιν ὡς χρὴ τοὺς προγόνους μιμεῖσθαι, καὶ μὴ περιορᾶν ἡμᾶς αὐτοὺς καταγελωμένους, μηδὲ τὴν θάλατταν πλέοντας τοὺς μὴ τὰς συντάξεις  ἐθέλοντας ἡμῖν ὑποτελεῖν  :   Στα  ουσιαστικά  του παραπάνω αποσπάσματος να γράψετε  την ίδια  πτώση στον άλλο αριθμό (  4 μονάδες ) . Επιπλέον  , να εντοπίσετε την αυτοπαθητική αντωνυμία  του αποσπάσματος  ( 1 μονάδα )   και να γράψετε  τη δοτική ενικού και  πληθυντικού  στο  β΄  πρόσωπο στο ίδιο  γένος   ( 2 μονάδες)  

·        χρῆμα

·        πρόγονον

·        θαλάττας

·        σύνταξιν

Η  αυτοπαθητική αντωνυμία  είναι  «ἡμᾶς αὐτοὺς»  :     σεαυτῷ ,  ὑμῖν αὐτοῖς

Γ1.  διεφθάρμεθα γὰρ πολὺν ἤδη χρόνον  ὑπ’ ἀνθρώπων οὐδὲν ἀλλ’ ἢ φενακίζειν δυναμένων, οἳ  τοσοῦτον τοῦ πλήθους καταπεφρονήκασιν ὥσθ’, ὁπόταν  βουληθῶσιν πόλεμον πρός τινας ἐξενεγκεῖν, αὐτοὶ χρήματα λαμβάνοντες λέγειν τολμῶσιν ὡς χρὴ τοὺς προγόνους μιμεῖσθαι, καὶ μὴ περιορᾶν ἡμᾶς αὐτοὺς καταγελωμένους,  μηδὲ τὴν θάλατταν πλέοντας τοὺς μὴ τὰς συντάξεις  ἐθέλοντας ἡμῖν ὑποτελεῖν. :  Να αναγνωρίσετε  συντακτικά  τους όρους με τα έντονα στοιχεία  στο παραπάνω απόσπασμα :  πλέοντας , χρόνον  , τοῦ πλήθους  , μιμεῖσθαι ,  ἡμῖν ( 5 μονάδες) 

Χρόνον : Αιτιατική  του χρόνου , ως επιρρηματικός προσδιορισμός  , στο  διεφθάρμεθα

Τοῦ πλήθους  :  αντικείμενο στο  καταπεφρονήκασιν

Μιμεῖσθαι :  Υποκείμενο  στο απρόσωπο ρήμα  χρή

Πλέοντας  : Κατηγορηματική μετοχή , συνημμένη στο  αντικείμενο  ( τούς μή ἐθέλοντας )  του απαρεμφάτου  περιορᾶν

ἡμῖν : έμμενο  αντικείμενο  του απαρεμφάτου  ὑποτελεῖν

Γ2. εἰ μὲν γὰρ τούτοις, οὐδὲν ἀλλ’ ἢ συμβουλεύουσιν ἡμῖν πάλιν περὶ ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύειν :  Αφού γράψετε  ποιο ρήμα  εννοείται  στην υποθετική  πρόταση του αποσπάσματος  ( 1 μονάδα )  , να αναγνωρίσετε το είδος  του υποθετικού λόγου   ( 2 μονάδες )  και   να  τον  μεταφέρετε έπειτα στο είδος  του μη  πραγματικού (3 μονάδες)  

 

Εννοείται το ρήμα  κελεύουσι  [ὁμοίους γίγνεσθαι]   , δηλώνει  το  πραγματικό   :  ΥΠΟΘΕΣΗ  :  εἰ +οριστική    Ενεστώτα  κελεύουσι   ΑΠΟΔΟΣΗ  : οριστική Ενεστώτα   συμβουλεύουσιν

ΜΗ  ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ  :   εἰ  ἐκέλευον ,ἂν  συνεβούλευον