ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ :  ΚΩΣΤΑΣ  ΤΣΙΑΧΡΗΣ 

 

 

Α.Να   επιβεβαιώσετε  ή να  διαψεύσετε  το  περιεχόμενο   των ακόλουθων  φράσεων  , με  βάση το  κείμενο.  Να  τεκμηριώσετε  την απάντησή  σας  με αναφορές  στο κείμενο   [10 μονάδες] 

       i.            ΛΑΘΟΣ    «ἡ μὲν διανοητικὴ...διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου»

    ii.            ΛΑΘΟΣ   «ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους»

 iii.            ΣΩΣΤΟ  «Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς»

 iv.            ΛΑΘΟΣ  «ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν»

    v.            ΛΑΘΟΣ  «τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον»  

 

Β1.

Ενδεικτική   απάντηση :

Σχολιάζουμε   αρχικά  το περιεχόμενο  των  δύο όρων , των οποίων  η διάκριση  είναι  θεμελιώδης στη  φιλοσοφία  του  Αριστοτέλη  (δύναμη = η δυνατότητα που έχει ένα πράγμα ή ένα ον να γίνει ή να κάνει κάτι / ενέργεια = η πραγμάτωση  αυτής  της δυνατότητας. Για τον Αριστοτέλη, η δύναμη  έχει μόνο χρονική προτεραιότητα  έναντι της ενέργειας και για αυτό    συνδέεται   στο κείμενο με το επίρρημα «πρότερον» , ενώ  η   ενέργεια  με το  «ὕστερον». Από  αξιολογική και οντολογική άποψη, ωστόσο, η «ενέργεια» έχει μεγαλύτερη  αξία, επειδή   εξαρτάται από την προσπάθεια  που  καταβάλλει  ο άνθρωπος ,την προσωπική  ευθύνη και επιλογή ,  ενώ η δύναμη  είναι κάτι που δίνεται  από τη φύση και υπάρχει  ανεξάρτητα από τον άνθρωπο )

Έπειτα,  αναφερόμαστε στη χρονική σειρά  εκδήλωσης αυτών των  εννοιών  : α] στις  φυσικές  ιδιότητες :  προηγείται   χρονικά  η  δυνατότητα  απόκτησης αυτών των ιδιοτήτων και ακολουθεί   η  ενέργεια με βάση την αποκτημένη  ιδιότητα  β]στις ηθικές  αρετές : ακολουθείται η αντίστροφη  πορεία : προηγείται  χρονικά  η ενέργεια [ η ενέργεια  άσκησης, ο εθισμός]  και  ακολουθεί   η  απόκτηση  της  αρετής. Βεβαίως, εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι  μετά την απόκτηση της αρετής, ο άνθρωπος πάλι  οδηγείται σε ενέργειες  εφαρμογής  αυτής  της αρετής  γ]στις τέχνες : ακολουθείται η  ίδια πορεία με τις  αρετές . Προηγείται  η  άσκηση και  ακολουθεί  η απόκτηση της τεχνικής δεξιότητας.

Ακολούθως, παρουσιάζουμε τα  παραδείγματα  που χρησιμοποιούνται για κάθε περίπτωση : α] στην περίπτωση των  φυσικών  ιδιοτήτων, χρησιμοποιείται το παράδειγμα  των αισθήσεων : όραση και ακοή. Πρώτα λοιπόν αποκτούμε  τις αισθήσεις  ως  δυνατότητες  και  έπειτα  τις  χρησιμοποιούμε (ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν)  β] στην περίπτωση  των ηθικών  αρετών, χρησιμοποιούνται  τρία  παραδείγματα : του ανδρείου, του σώφρονος και  του δίκαιου ανθρώπου. Όλες οι παραπάνω αρετές αποκτώνται  μέσα  από  τον εθισμό  σε αντίστοιχες  ενέργειες  (οὕτω δὴ καὶ τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι.)   γ]Τέλος, στην περίπτωση  των τεχνών, χρησιμοποιούνται  δύο παραδείγματα : του  οικοδόμου και του κιθαριστή. Οι παραπάνω τεχνικές  δεξιότητες αποκτώνται  μέσω της εξάσκησης (οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί)

 

Β2.

Ενδεικτική απάντηση

α] Ο  Αριστοτέλης  υποστηρίζει  ότι  καμία από τις  ηθικές  αρετές  δεν  είναι έμφυτη. Υποστηρίζει με άλλα λόγια τον επίκτητο  χαρακτήρα  των ηθικών  αρετών ,απορρίπτοντας έτσι  την αριστοκρατική  διδασκαλία ότι  η αρετή είναι δώρο της φύσης που τελεσίδικα δίνεται ή όχι από τη γέννησή του στον άνθρωπο.  Για  να αποδείξει  την παραπάνω  αποδεικτέα  θέση, χρησιμοποιεί  δύο  συλλογισμούς : i) Διατείνεται ότι εφόσον η ηθική αρετή  είναι  προϊόν εθισμού και εφόσον  ο εθισμός  δεν είναι κάτι  έμφυτο , άρα και  η ηθική αρετή είναι  επίκτητη  ii) Χρησιμοποιεί επιπλέον τα παραδείγματα    της πέτρας και της  φωτιάς , για  να αποδείξει  ότι  στην περίπτωση των φυσικών  νόμων ( νόμος  βαρύτητας, ιδιότητα  θερμών αερίων)  ο  εθισμός  είναι  αναποτελεσματικός. Αντιθέτως, στην περίπτωση  των  αρετών  ο  εθισμός οδηγεί  στη διαμόρφωση και στην απόκτησή  τους. Συνεπώς, εφόσον στις  ηθικές  αρετές  δεν ισχύει  αυτό  που ισχύει  στους  φυσικούς νόμους, αποδεικνύεται  ότι  αυτές είναι επίκτητες .  

β]  Στη φράση  αυτή  διακρίνουμε  ένα  αντιθετικό  ζεύγος μετοχών :  πεφυκόσι μὲν ≠  τελειουμένοις δὲ . Με  την πρώτη   μετοχή ο Αριστοτέλης  υποστηρίζει ότι  παρόλο που οι ηθικές  αρετές είναι επίκτητες, ο άνθρωπος έχει τη φυσική προδιάθεση  να  τις  αποκτήσει. Συνεπώς, οι ηθικές  αρετές  δεν είναι ξένες  προς  τη φύση  του ανθρώπου. Με  τη δεύτερη  μετοχή πάλι τονίζεται  ότι  η φυσική προδιάθεση  του ανθρώπου  ολοκληρώνεται   μέσω   της άσκησης  του  ανθρώπου  σε  κατάλληλες  ενέργειες, οι  οποίες  θα τον οδηγήσουν στην απόκτηση  της  αρετής. Με  την απόκτησή  της  ο άνθρωπος  γίνεται  τέλειος, εκπληρώνοντας έτσι τον σκοπό  της ύπαρξής  του. Άλλωστε, για τον Αριστοτέλη η αρετή είναι ένα  είδος  τελείωσης.  Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι  η   μετοχή  «πεφυκόσι»  αντιστοιχεί  στη δυνάμει  κατάσταση , ενώ  η μετοχή  «τελειουμένοις»  στην ενεργεία  κατάσταση  της  ηθικής  διαμόρφωσης  της ανθρώπινης προσωπικότητας.

 

Β3.Να   επιλέξετε  τη σωστή  από τις  τρεις απαντήσεις      [10 μονάδες] 

1 . γ

2. α

3. γ

4. α

5. β

 

Β4. α ] ἄνω ,  ἄδηλον, πρότερον ,  ἄφρονες  

β]  α  iv  ,   β vii  ,  γ  vi ,   δ  i ,  ε  viii ,  στ   v 

 

Β5.

Ενδεικτική  απάντηση

Ο  Αριστοτέλης  υποστηρίζει  ότι  η  ηθική  αρετή  είναι  προϊόν εθισμού  και  συνεπώς  δεν  δίνεται στον άνθρωπο από τη φύση  του, αλλά  εκείνος μέσω  της συστηματικής άσκησης  σε ηθικές  ενέργειες   δύναται  να την κάνει κτήμα  του.

Ο  Βικέντιος  Δαμοδός αναφέρεται  στο  απόσπασμα  που μας δίνεται  στην  ηθική  φιλοσοφία  και στον τρόπο  διαμόρφωσης  της ηθικής  συμπεριφοράς  του ανθρώπου.  Τονίζει  την  προέλευση  της  ονομασίας   της ηθικής  φιλοσοφίας, συσχετίζοντάς  την ετυμολογικά με τη λέξη «ήθη»  και ορίζει έπειτα  την έννοια  «ήθος» , φέρνοντας  μάλιστα μία σειρά από παραδείγματα.

Από τη σύγκριση  των δύο κειμένων, προκύπτει ότι  ο Βικέντιος  Δαμοδός έχει επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό από τις  φιλοσοφικές απόψεις του Αριστοτέλη. Ωστόσο, δεν αποδέχεται πλήρως  τον επίκτητο χαρακτήρα  των ηθικών αρετών , καθώς κατά την άποψή του  τα  ήθη   είναι  κλίσεις  του  ανθρώπου προς  τη σωστή ή  τη λανθασμένη συμπεριφορά, τις  οποίες  είτε έχει από τη φύση  του ο άνθρωπος είτε  αποκτά  μέσω της άσκησης  σε καλές ή κακές πράξεις. Επομένως, φαίνεται ότι  ο  Δαμοδός ακολουθεί  μία  μέση  οδό καθώς  ούτε απορρίπτει  αλλά  ούτε δέχεται  ολοκληρωτικά  τον επίκτητο χαρακτήρα  των ηθικών αρετών , αφού  κατά την άποψή του   και οι έμφυτες  κλίσεις  του ανθρώπου συντελούν σε σημαντικό βαθμό  στη  διάπλαση της  ηθικής  του  συμπεριφοράς . 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                    ΑΔΙΔΑΚΤΟ  ΚΕΙΜΕΝΟ 

 

Α1.

Αλλά   όταν κανείς επιορκήσει , με κανέναν  τρόπο  δεν μπορεί   να αποφύγει  την προσοχή  των θεών και την εκ μέρους τους   τιμωρία , αλλά και αν αυτός, που φάνηκε   επίορκος δεν τιμωρηθεί , τα παιδιά του βεβαίως και όλο  το γένος του δοκιμάζουν μεγάλες  δυστυχίες  . Για αυτό , άνδρες δικαστές , τον όρκο  αυτό  έδωσαν   μεταξύ των ως εχέγγυο   πίστεως όλοι οι Έλληνες στις   Πλαταιές, όταν  επρόκειτο    να αντιπαραταχθούν και πολεμήσουν κατά της δύναμης   του Ξέρξη· και ο όρκος αυτός δεν ήταν   κάτι νέον, το οποίον αυτοί εφηύραν  , αλλά  μιμήθηκαν  τον  καθιερωμένο  σε εσάς   όρκο  

Α2.

Ενδεικτική  απάντηση

Οι  Έλληνες  έδωσαν  πριν  από  τη μάχη των Πλαταιών όρκο με τον οποίο   αποφάσισαν  να αντιμετωπίσουν  ενωμένοι   την απειλή των Περσών. Το περιεχόμενο του όρκου αυτού μας μεταφέρει ο  Λυκούργος  στον λόγο του «Κατά  Λεωκράτους». Με  βάση τον όρκο αυτό , οι Έλληνες  αποφάσισαν , αρχικά, να  υπερασπιστούν  την ελευθερία της πατρίδας τους θυσιάζοντας ακόμη και τη ζωή τους. Ορκίστηκαν ακόμη να μείνουν πιστοί στους  αρχηγούς  τους, είτε  αυτοί ήσαν ζωντανοί είτε νεκροί, και να ενταφιάσουν  τους  νεκρούς  των συμμάχων τους , που θα έπεφταν στο πεδίο της μάχης. Δεσμεύτηκαν ακόμη να  μην καταστρέψουν καμία  ελληνική πόλη από  αυτές που θα λάμβαναν μέρος  στη μάχη , ενώ εκείνες που θα πήγαιναν  με το μέρος του  εχθρού, θα τις καθιστούσαν  φόρου υποτελείς. Τέλος,  υποσχέθηκαν να  μην  ανοικοδομήσουν κανέναν από τους ναούς που θα  καίγονταν ή θα καταστρέφονταν  από τους βαρβάρους, ως υπενθύμιση  της  ασέβειας  των βαρβάρων  στις επόμενες  γενιές.

Β1.   ἀκούσεσθαι, γενομένων, πραξαμένων, γραψαμένοις, ὂψεσθαι

Β2.   α] ἀνάστατον  [β κλίση]  , ἃπαντας  [ γ΄κλίση]

β] ἀσεβείαις  [α κλίση ]   βαρβάροις  [β κλίση]   ὑπομνήμασι [ γ κλίση ] 

Γ1. κρατήσας τῷ πολέμῳ τοὺς βαρβάρους τῶν μὲν μαχεσαμένων ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος πόλεων οὐδεμίαν ἀνάστατον ποιήσω.... δεκατεύσω.....ἀνοικοδομήσω......ἐάσω

 : Η υπόθεση  κρύβεται στη μετοχή   κρατήσας  που είναι  υποθετική και η  απόδοση είναι  τα ρήματα   ποιήσω, δεκατεύσω ἀνοικοδομήσω, ἐάσω

Πρόκειται  για  υποθετικό λόγο του προσδοκώμενου 

κρατήσας  =  ἄν κρατήσῃς  

Γ2.

Α ΄όρος σύγκρισης :  τὸ ζῆν

Β όρος  σύγκρισης : τῆς ἐλευθερίας

Συγκριτική λέξη :  περὶ πλείονος

Απόδοση  Β όρου  σύγκρισης :  ἤ  τήν  ἐλευθερίαν